– بررسي و شناخت شهر
1-1- شناخت تاريخچه، علل پيدايش، چگونگي توسعه شهر و روند رشدآن در ادوار گذشته
1-1-1- شناخت تاريخچه
بررسي آثار و منابع تاريخي نشان مي‌دهد كه شهر فيروزكوه از قدمت زيادي برخوردار مي باشد. برخي از اين آثار با تلفيق واقعيت و افسانه، قدمت فيروزكوه را به دوران اساطيري نسبت مي‌دهند و برخي نيز با استناد به مشاهدات نويسندگان و اقوال پيشينيان، براين ادعا هستند كه اين شهر ازدوران قبل از اسلام وجود داشته است و در هر دوره تاريخي، سرنوشت خاصي پيدا كرده است.
از آثار مكتوب قديمي كه درباره فيروزكوه سخن گفته شده مي‌توان به سفرنامةابودلف مسعر(300 تا350 هـ.ق.)شاعر و جهانگرد عرب اشاره كرد. وي درسفرنامه خويش مي‌گويد،”دنباوند(دماوندفعلي)مركب از دو شهرشلمبه و ويمه (فيروزكوه فعلي) مي‌باشدكه در ميان آنها، دهكده هاي فراوان، كوههاي بلند و رودخانه هبر (به احتمال زياد حبله رود) قرار دارند.” 1به زعم وي، طبيعت منطقه بسيار عجيب است چرا كه درختان بسيار و آبهاي معدني زيادي در آن وجود دارد. وي با بيان مطالب بالا،گاهي نيزبه افسانه سرايي مي پردازد. حمداله مستوفي، جغرافيدان قرن چهارم هجري نيز در كتاب معروف خويش با نام “نزهت القلوب “به نام ديمه در مجاورت شلمبه اشاره مي‌كند.
محمدجريرطبري (226-310 ه. ق.) در كتاب معروف “تاريخ الرسل و الملوك” در خصوص پيشينه اين شهر مي گويد: “يزدگرد سوم پسري به نام فيروز داشت كه پس از به قتل رساندن برادر و چند تن از خانواده اش به پادشاهي رسيد. با به قدرت رسيدن وي، قحطي و خشكسالي به سرزمين تحت سلطه وي سايه افكند و هفت سال متوالي به طول انجاميد. اما وي با سياست و درايت تمام اين ايام را گذراند. در اين هنگام، فيروز دست به دامان خدا شد و از وي براي رعايا و مردمش طلب مغفرت، بركت و رحمت نمود و خداوند نيز درخواست او را اجابت كرد و باران رحمت را بر وي و مردمانش نازل فرمود. فيروزشاه به يمن نزول اين رحمت خداوندي، دستور داد سه شهر در نقاط مختلف ايران بسازند. يكي را در بلاد ري به نام فيروز،يكي را درحدود گرگان به نام روشن فيروز و ديگري شهري در آذربايجان به نام شهرام فيروز، كه به احتمال فراوان، شهر فيروز در ري همان فيروزكوه است1. سند مذكور از اسناد قديمي و معتبر در زمينه تاريخچه و سابقه اين شهر به حساب مي آيد و مطابق اظهارنظر متخصصان تاريخ، به واقعيات خيلي نزديك است. همچنين ياقوت حموي(300 تا350 ه.ق.) مورخ نامي كشور در اثر معروف خويش با نام” معجم البلدان” نام اين شهر را “ويمه”يا”ديمه”ذكر كرده و به گفته خود، اين دياررا به چشم خويش ديده است. وي از قلعه اي نام مي برد كه به كوه دماوند مشرف است. وي در تشريح آن آورده است كه اين قلعه را فيروزكوه گويند و دوازده فرسخ تازي فاصله دارد و پناهگاه اسپهبد، پادشاه قديم زرتشتي مذهب اين بلاد بوده است. اين قلعه را يحيي برمكي پس از محاصره طولاني، تسخير كرده و دختران اسپهبد را اسير نمود و به بغداد برد. وي مي افزايد فخرالدوله ديلمي در سال350 هجري قمري به تعميرات آن دژ همت گماشت و سپس به تصرف اسماعيليه درآمد.2همانطوريكه بيان شد تمام مورخان بالاتفاق براين عقيده اند كه فيروزكوه در قديم قلعه اي بيش نبوده است و برخي در تسخيرناپذيري آن حتي افسانه سرايي نيز كرده اند. آثار و بقاياي مذكور در ارتفاعات جنوبي شهر در حال حاضر باقي‌مانده است و تمامي اشاراتي كه در آثار و اسناد قديمي و تاريخي درباره قلعه فيروزكوه يا دژ ديمه وجود دارد تا حدودي با آن مطابقت دارد. از آثار و اسناد قديمي ديگري كه درباره اين شهر اظهارنظر نموده اند مي توان به”البلدان” ابن فقيه همداني(290هـ.ق.)”مروج الذهب” مسعودي، شاهنامه فردوسي و نظاير آنها اشاره كرد. تقريباً از قرن ششم هجري قمري بدين سو، بويژه در اسناد و مدارك مربوط به دوره ايلخانيان، ازاين شهر، بارها نام برده شده و ظاهراً اين شهر به عنوان پايگاهي جهت اقامت آنان بوده است. قدر و منزلت علماي اين ديار به حدي بود كه برخي از حكمرانان ايلخاني در آنجا آئين اسلام را پذيرفتند. بطوريكه در اول شعبان سال 694 هجري قمري، شاهزاده غازان در حضور شيخ صدرالدين ابراهيم حموي به آيين اسلام درآمد و نام اسلامي محمود را برخود نهاد.3
در دوره حكومت تيموريان نيز، فيروزكوه حوادث تلخ و شيرين را تجربه كرده است. بطوريكه مطابق “سفرنامه كلاويخو” شخص تيمور نزديك سي روز به محاصره اين قلعه پرداخت كه عاقبت به تسخير آن انجاميد.
“فيروزكوه” چنان نيرومند بود كه هيچكس نمي توانست آن را درصورتي كه پادگان كافي در آن موجود مي‌بود، به حمله بگيرد، چون حصار، بر نوك كوهي است مشرف بر دشتي كه اين كوه را از كوه هاي ديگر به كلي مجزا مي كند. در پاي حصار در كنار دشت، ديواري است كه گرداگرد آبادي فيروزكوه را فرا گرفته است و از آنجا دفاع مي كند در داخل اين ديوار،آبادي فيروزكوه قرار گرفته و بالاتر ازاين ديوار، ديوار ديگري به موازات آن كشيده شده است و بالاتر هم ديوار ديگري است به موازات دو ديوار اول كه همانا ديوار دژ اصلي است. درميان دو ديوار اخير، خانه هاي مردم آبادي واقع است. برفراز اينها سنگرها و استحكامات دژ مركزي، قرار دارند. به اين طريق با آنكه فيروزكوه داخل يك دژ است، سه حصار دارد كه يكي برفراز ديگري است و نيزدر دژ مزبور چشمه زلالي است كه اهالي آنجا را كفايت مي كند و حال آنكه، از پايين حصار هم رودخانه اي مي گذرد و بر روي آن پل هاي متحرك وجود دارد كه براي دست يافتن به حصار اول بايد ازآنها گذشت. 1
مطابق تاريخ”عالم آراي عباسي” اسكندربيك تركمان، فيروزكوه درزمان صفويان از قلاع تسخيرناپذير و مهم منطقه بوده است. در اين زمان، قلعه فيروزكوه به قلعه استوناوند معروف بود. با نافرماني ميرحسين كيا، حاكم وقت قلعه، شاه اسماعيل با سربازان قزلباش جهت تسخير قلعه، روانه فيروزكوه شد. محاصره به مدت دو سال طول كشيد. تا اينكه با همدستي مردي از اهالي فيروزكوه راه آب قلعه را شناسايي كرده و همچنين راه آذوقه رساني قلعه كه در پشت آن قرار داشت بستند. در نتيجه پس از دوسال، قلعه به تسخير شاه اسماعيل درآمد و وي دستور داد كه قلعه را خراب كنند و اهالي قلعه و دهكده پاي قلعه را وادار به كوچ كنند.2 اتفاق مذكور درسال پنجم سلطنت شاه اسماعيل حدود سال910 هجري قمري رخ داده است.
از اسناد و آثار مكتوب و مستندي كه طي دوره قاجار به توصيف فيروزكوه پرداخته است، مي توان به كتاب” تاريخ محمدي” (يا احسن التواريخ) نوشتة محمد فتح الله بن محمدتقي ساروي و كتاب”مراه البلدان” نوشته محمد حسن خان اعتماد السلطنه اشاره كرد. مطابق كتاب مراه البلدان، «فيروزكوه از قصبات قديمي و اكنون نيز معمور است و آن برزخ عراق و طبرستان مي باشد و قراي آن بعضي قريب به سمنان كوهي بلند است و بر قلة آن كوه عمارات كهنه غريبه قديمه هنوز باقي، آسياي بادي، حمام و دزعالي وچاه سنگي داشته كه از فراز كوه تراشيده اند تا به سرزميني كه قريب به پانصد زرع است، رسيده بود و آب از رودي كه به طرف كوه است به چاه مي رفته و ازشيب چاه به فراز كوه مي كشيده اند و با سلاطين عهد تهن و تمرد مي گزيده، قلعه اي قديمي در دامن كوه بود. و هنوز بعضي رعايا در آن ساكنند.اكنون رودي كه از اين كوه مي گذرد آباد كرده اند و بيوتات و عمارات و گرمابه ها ساخته اند و چهارصد مرد در آنجا موطن شده. آثار قديمه در آن حوالي بسيار است. 1
2-1-1- علل پيدايش شهر
همانطوريكه در بخش تاريخچه به تفصيل بيان شد، سابقه و قدمت سكونت در محل فعلي شهر به دوره هاي كهن برمي گردد. در اين ميان، عوامل مختلف طبيعي نقش پررنگي در مكان گزيني اين نقطه داشته است. وجود اراضي حاصلخيز جهت كشت و زرع، منابع آبهاي سطحي و استفاده بهينه از عناصر طبيعي جهت دسترسي كامل به امنيت اجتماعي و نظامي در قالب قلعة تسخيرناپذير از عوامل اصلي شكل گيري اين نقطه زيستي محسوب مي‌گردد. از طرف ديگر، موقعيت استراتژيك اين شهر كه بعنوان پل ارتباطي نقاط سكونتي واقع در بخشهاي جنوبي و شمالي دامنههاي البرز مركزي همواره نقش ايفا كرده است، بر اهميت گزينش و انتخاب اين مكان جهت سكونت تاكيد دارد. عبور جاده ارتباطي تهران-شمال از داخل شهر كه در ايام دور به عنوان جادةكاروان رو محسوب مي شده است از يك طرف و نقش ارتباط دهندگي نقاط سكونتي واقع در دامنه هاي شمالي البرز مركزي (بويژه مازندران فعلي) با شهرهاي قديمي استان سمنان و از همه مهمتر خراسان، طي دوره هاي تاريخي گذشته، بيش ازپيش، بر اهميت موقعيت و مكان استقراراين شهر افزوده است.
بررسي اسناد و مدارك تاريخي نشان از آن دارد كه اين شهر در ايام گذشته در دامنه غربي كوهي قرار داشته كه مشرف بر رودخانه گورسفيد و دشت پيراموني آن بوده است و در بالاي آن قلعه معروف فيروزكوه با حصارهاي چندلايه استقرار يافته بود. اين قلعه همواره در مواقع اضطراري و هجوم دشمنان بعنوان دژي تسخيرناپذير، امنيت ساكنان را تأمين مي كرده است.كوهي كه قلعه و بافت شهر در آن قرار داشت ازسه جانب شمال، جنوب و غرب با داشتن شيب بسيارتند، غيرقابل دسترسي بوده و تنها از سمت شرق به دليل وجود شيب ملايم تر، امكان دسترسي به آن وجود داشته است. مساكن و منازل اصلي در پايين دست كوه و قلعه قرار داشته كه باز هم گرداگرد آنها راحصارهاي قطور، محصور نموده بود. در وراي آبادي محصور، ديوار ديگري نيز احداث شده بود كه دومين حصار محدوده به حساب مي آمد و در بالا دست و پيرامون آن نيز ديوار اصلي شهر بعنوان بيروني ترين حصار آن ايجاد شده بود. در واقع، قلعه در داخل سه لايه حصار يا ديوار، محصور بوده است. برطبق مدارك مستند، در داخل دژ يا قلعه، چشمه زلالي جريان داشت كه آب مصرفي ساكنان را درمواقع محاصره و ناامني تأمين مي كرد. درزمان صلح، رودخانةگورسفيد مهمترين منبع تأمين آب شرب و كشاورزي به شمار مي رفت. در مجموع مي توان گفت كه عناصر و عوامل طبيعي و محيطي نقش اساسي در پيدايش و شكل‌گيري اين شهر در ايام دور ايفا كرده است و با توجه به موقعيت استراتژيك و ژئوپلتيك شهر در ارتباط با نقاط جمعيتي منطقه البرز مركزي، سمنان و خراسان، تداوم حيات اجتماعي ورشد و توسعه بعدي آن را به تدريج تسهيل نموده است.
3-1-1- چگونگي توسعه شهر و روند رشد آن در ادوار گذشته
همانطوريكه در بخشهاي1-1-1 و 2-1-1 به تفصيل بيان شد، عوامل طبيعي نقش تعيين كننده اي در شكل‌گيري اين شهر داشته اند. هسته اوليه شهر كه پيرامون قلعه قديمي و تاريخي آن قرار دارد، تا ابتداي قرن حاضر از رشد و توسعه چنداني برخوردار نبوده است. اتفاقاتي كه از ابتداي قرن حاضر بويژه در استان تهران و نقاط جمعيتي پيرامون پايتخت افتاد، فيروزكوه را نيز متأثر ساخته و بتدريج شهر در ابعاد مختلف اجتماعي، اقتصادي و به تبع آنها از بعد كالبدي دستخوش دگرگوني و تحول گرديد. بر پاية مطالعات ميداني و بررسي اسناد و مدارك موجود، حدود مراحل تاريخي توسعه كالبدي شهر به ترتيب اولويت زماني، به شرح ذيل مي باشد:
الف – توسعه تا سال 1315
هسته اوليه فيروزكوه تقريباً همخواني دقيق با موقعيت مكاني قلعه قديمي شهر و بخشهايي از اراضي شمالي و غربي قلعه مذكور دارد. با توسعه كالبدي شهر در اواخر حكومت قاجاريه و ابتداي دورةپهلوي اول، بافت شهر فيروزكوه متشكل از محلات، مسجد سي، تختي و بخشي ازمحله هندورزان بوده است. به عبارت ديگر، طي15 سال ابتداي قرن حاضر، دو اتفاق مهم در حيات اجتماعي اين شهر بوقوع مي پيوندد، اولي بازسازي و اصلاح جادة قديمي تهران- قائم شهر و دومي تأسيس شهرداري فيروزكوه در سال1310 هجري شمسي مي باشد. شهر در اين دوره دقيقاً داراي بافتي ارگانيك بوده و جادة احداث شده، بافت شهر را به دو بخش شمال و جنوب تقسيم مي نمايد. شايان ذكراست كه جاده مذكور در حال حاضر در اصطلاح محلي به جاده قديم تهران- شمال معروف است و از لحاظ موقعيت استقرار، درحال حاضر دقيقاً همان رينگ جنوبي شهر است كه ازميدان امام علي(ع) در ابتداي غربي شهر شروع شده و از طريق خيابان پاسداران فعلي به ميدان معلم متصل شده و در نهايت از طريق خيابان پاسداران به ميدان امام خميني منتهي شده و پس از عبور از محله جمشيدآباد با جهت جنوب غربي به شمال شرقي و بصورت اريب از محدوده شهر خارج مي شود.
ب ـ توسعه ازسال 1315 تا 1335
جمعيت شهر فيروزكوه مطابق سرشماري سالهاي1320 و 1335 به ترتيب برابر با 3041 نفر و 3096 نفر بوده است طي دورة15 ساله مذكور، شهر از گسترش كالبدي زيادي برخوردارنبوده است. از مهمترين اتفاقات كالبدي شهر در اين دوره مي توان به احداث خط آهن و ايستگاه راه آهن فيروزكوه و همچنين احداث بيمارستان قديمي شهر- كه هم اكنون فعال است- اشاره كرد. در اين دوره، شهر به غيراز بخشهاي كوچكي از سمت جنوب و در محدودة ايستگاه راه آهن و بخش كوچكي در جنوب محلة هندورزان، توسعه كالبدي ديگري نداشته است. آمارهاي جمعيتي نيز مؤيد اين موضوع مي باشد چراكه طي دورة15 ساله1320 تا1335 متوسط نرخ رشد سالانه جمعيت شهر9/0 درصد بوده است.
ج ـ توسعه از سال1335 تا1354
دراين دورة20 ساله، همانطوريكه دربخش ويژگيهاي جمعيتي شهر، به تفصيل بيان مي شود، متوسط نرخ رشد سالانه جمعيت شهر(55-1335) بالغ بر1/3 درصد بوده و جمعيت شهر از 3096 نفر درسال 1335 به 4626 نفر درسال 1345 افزايش يافته ودر نهايت، با افزايش هزار نفري طي دورة 10 ساله 55-45 جمعيت شهر درسال1355 بالغ بر 5704 نفر شده است. تحولات جمعيتي دوره مذكور، باز هم نشان از توسعه بطئي و در عين حال، محدود شهر دارد. ازتحولات كالبدي تاثيرگذار دراين دوره مي توان به احداث جادة جديد تهران- شمال دربخش شمالي شهر آن زمان اشاره كرد.
دراين دوره همچنين، اداره برق درشمال غربي ميدان امام خميني احداث مي شود. محلات مسجد سي، تختي و بخشي از محلة جديد هندورزان و همچنين هسته اوليه محلة جمشيدآباد و وره واد در اين دوره توسعه و گسترش نسبتاً قابل توجهي يافته اند. در دوره مزبور، معابري با جهت شمال به جنوب در سطح شهر شكل مي گيردكه موجب تسهيل ارتباط بين جاده جديد تهران- شمال با جادة قديم مي گردد. در اين دوره همچنين، ساخت و سازهاي اندكي در محله پشت ايستگاه صورت مي گيرد. در هرحال، عمدة توسعه كالبدي شهر دراين دوره درجنوب محلة تختي و محلات هندورزان و وره واد به وقوع مي پيوندد.
دـ توسعه ازسال 1354 تا 1365
دوره مذكور كه سالهاي اوليه آن مصادف با پيروزي انقلاب اسلامي مي باشد، به عنوان نقطة شروع تحولات اجتماعي و كالبدي شهر به حساب مي آيد. متوسط نرخ رشد سالانه جمعيت شهر در دوره 65- 1355 معادل44/4 درصد بوده است. در اين دوره شهر مهاجرپذير بوده و عمده مهاجرتها، درون شهرستاني و داراي مبداء روستايي بوده است. به لحاظ كالبدي، توسعه شهر عموماً به سمت شمال صورت گرفته است. در اين دوره، محلة پانزده خرداد يا مفت آباد بصورت خودرو در بخش مركزي شهر و در ارتفاعات بوجود مي آيد. دانشگاه آزاد اسلامي واحد فيروزكوه در سال 1364 تأسيس مي شود و تاثيرات اجتماعي و جمعيتي آن طي اين دوره و سالهاي بعد بصورت وسيع در شهر نمايان مي گردد. شايان ذكراست كه علاوه بر تحولات كالبدي مذكور، محلات هندورزان، جمشيدآباد، پشت ايستگاه و وره واد در اين دوره، از بيشترين توسعه كالبدي برخوردار مي شوند. در اين دوره، توسعه كالبدي شهر در سمت شمال خيابان امام خميني تقريباً محدود بوده و به غير از ساخت و سازهاي پراكنده و ساختمان دانشگاه آزاد، هنوز اتفاق مهمي رخ نداده و عموم تحولات در بخش جنوبي خيابان مذكور صورت مي‌گيرد. در اين دوره سرعت رشد و تحول جمعيتي و كالبدي شهر در اين دوره، هرچه به سالهاي آخر آن نزديك تر مي شويم، افزايش مي يابد.
هـ – توسعه از 1365 تاكنون
در اين دوره، حجم تحولات جمعيتي و كالبدي شهر، به اندازه چند برابر كل تحولات گذشته تاريخي آن مي باشد. عوامل اصلي و عمده اين تحولات عبارتند از:
– گسترش و توسعه دانشگاه آزاد اسلامي و پذيرش روزافزون دانشجو
– تهيه، تصويب و اجراي طرح هادي شهر (82-1372 )
– تهيه و تصويب طرح بازنگري هادي شهر (95-1385 )
– ارتقاء تقسيمات كشوري بخش فيروزكوه به شهرستان درسال1376
– احداث و بهره برداري از شهرك صنعتي فيروزكوه
– تهيه و تصويب و اجراي طرحهاي تفكيك و آماده سازي متعدد در محدودة شمالي شهر
– مهاجرپذيري شديد شهر بويژه مهاجرت روستا- شهري و داخل شهرستاني، بطوريكه جمعيت شهر طي دورة 20 ساله مذكور حدود سه برابر شده است. متوسط نرخ رشد سالانه جمعيت در دورة مزبور 4/4 درصد بوده است
– احداث و ايجاد واحدهاي مختلف اداري و گسترش واحدهاي خدماتي شهر.
مجموع عوامل مذكور سبب شد كه كالبد شهر نيز متناسب با افزايش جمعيت آن توسعه زيادي پيدا كند. عمده اين تحولات در بخش شمالي خيابان امام خميني و در قالب شكل گيري محلات ولي عصر، شهر فرهنگيان، شهرك كوهسار، پانصد واحدي و توسعه محله جمشيدآباد صورت گرفت. ازسمت شرق نيز، محلات اسطو، قنبرآباد و بخشهايي از محله وره واد توسعه پيدا كردند. دراين دوره، بافت و نظام كالبدي تقريباً دوگانه شهر درقالب محلات نوساز با نظم هندسي خاص و بافت قديم شهر با فرم متراكم و ارگانيك به صورت متمايز تجلي زيادي پيدا كرد. شهر در اين دوره، تقريباً از تمامي جهات به غير از شرق با محدوديتهاي توسعه مواجه شده است. در حال حاضر شهر ازسمت جنوب وشمال به ارتفاعات با شيب زياد، ازسمت غرب با اراضي سرسبز چمنهاي كلفور و از سمت جنوب شرقي با خط راه آهن و رودخانه و ازسمت شمال شرق نيز با ارتفاعات نامناسب جهت توسعه كالبدي محدود شده است. نقشة شمارة1-113، روند تاريخي رشد و توسعه كالبدي شهر و مراحل آن را نشان مي دهد.
2-1- خصوصيات جغرافيايي و اقليمي شهر
شهر فيروزکوه در منتهي اليه شرق استان تهران در موقعيتي کوهستاني و دره‌اي، در دامنههاي جنوبي البرز مرکزي واقع شده است. محدودة استقرار شهر در بخشهاي شمالي حوضه آبگير رودخانه حبله رود قرار دارد.
اين شهر در جنوب غرب دشت حاصلخيز فيروزکوه واقع شده است و عمده بافت آن بجز بخشهايي از شرق و جنوب شرق، در دامنه هاي تند و شيب‌دار شکل گرفته است. در واقع، بخش جنوبي شهر محل تلاقي مسيل هاي متعدد با رودخانه گورسفيد مي باشد. منابع آبي مذكور، پس از سرچشمه گرفتن از ارتفاعات شمالي و شرقي شهر در جنوب شرقي شهر به همديگر پيوسته و با جهت شمال شرقي به جنوب غربي در جنوب غربي روستاي مهاباد ضمن اتصال به رودخانه نمرود، سرشاخه مهم رودخانه حبله رود را تشکيل مي دهند.
1-2-1- موقعيت جغرافيايي شهر و اطراف آن (عوامل طبيعي، عوارض زمين، وضع توپوگرافي، شيبهاي اصلي مؤثر در طرح و منطقه بندي آنها در سطح شهر و اطراف آن و همچنين ساير عوامل جغرافيايي محدودکننده سطح شهر)
الف ـ موقعيت رياضي و وسعت
شهر فيروزکوه به عنوان مرکز شهرستان فيروزکوه در منتهي اليه شرق استان تهران و در کنار محور ارتباطي تهران ـ قائم‌شهر استقرار يافته است. فاصلة اين شهر تا شهر تهران حدود130 کيلومتر است. به لحاظ موقعيت جغرافيايي اين شهر در موقعيت 52 درجه و 45 دقيقه و 52 ثانيه تا 52 درجه و 46 دقيقه و 28 ثانيه طول شرقي و 35 درجه و 44 دقيقه و 44 ثانيه تا 35 درجه و 45 دقيقه و 25 ثانيه عرض شمالي واقع شده است. اين شهر در ارتفاع متوسط2000 متر از سطح آبهاي آزاد استقرار يافته است.
ب ـ موقعيت نسبي
به لحاظ موقعيت طبيعي و نسبي همچنان كه در پيش گفته شد، دشت باريك و ميانكوهي فيروزكوه با روند شمال شرق به جنوب غرب حاصل فرايندهاي تكتونيكي و عملكرد گسلها بخصوص گسل فيروزكوه و ديگر فرايندهاي بيروني مانند فرسايش آبهاي جاري و تلاقي چندين شاخه رودخانه نسبتاً پرآب شكل گرفته است. رودخانه گورسفيد با چندين شاخه بزرگ كه از گردنه گدوك و قلل مرتفع با ارتفاع نزديك به3000 متر سرچشمه گرفته است از ميانه اين دشت باريك عبوركرده و در انتهاي جنوب غربي دشت مذكور با رودخانه ساواشي و چندين مسيل ديگر كه روند شمال به جنوب دارند تلاقي نموده و در نتيجه موقعيت مناسبي براي استقرار و جذب جمعيت فراهم ساخته است، بطوريكه شهر فيروزكوه در اين قسمت شكل گرفته و در بازترين و نسبتاً هموارترين اراضي موجود در اين ناحيه كه منابع آب و خاك و توپوگرافي مساعدت نشان داده‌اند پا گرفته است. بطوركلي مورفولوژي ناحيه در شكل و سيماي فيزيكي شهر نقش اصلي را بازي كرده است و به لحاظ همواري نسبي و دره عرضي حبله رود كه دامنه جنوبي البرز را در اين قسمت بريده است عوامل انساني و بخصوص راهها و راه آهن نيز از اين ويژگي سود جسته‌اند. بطوريكه يكي از پرترددترين محورهاي تهران به مازندران از مسير تهران- فيروزكوه به قائم شهر و ساري است و معمولاً وسايل نقليه سنگين از اين محور تردد مي كنند. همچنين راه آهن تهران- شمال از طريق دره رودخانه حبله رود به فيروزكوه رسيده و از طريق گردنه گدوك و سرخط طلا و پل ورسك به جلگه مازندران مي رسد. مجموع عوامل انساني فوق الذكر نيز در رشد فيزيكي و موقعيت نسبي و ميان راهي شهر فيروزكوه مؤثر واقع شده و بر اهميت آن افزوده‌اند.
ج ـ تقسيمات كشوري
اين شهر مركز شهرستان فيروزكوه است كه در منتهي اليه شرقي استان واقع شده است. اين شهرستان از سمت شمال به استان مازندران و از سمت جنوب و شرق به استان سمنان و از سمت غرب به شهرستان دماوند محدود مي‌گردد. مساحت اين شهرستان حدود2270 كيلومتر مربع است كه12 درصد از مساحت استان تهران را در بر مي‌گيرد.
شهرستان فيروزكوه در گوشه شرقي اين استان به لحاظ وسعت، سومين شهرستان استان پس از كرج و ساوجبلاغ است.. اين شهرستان داراي 2 بخش به نامهاي مركزي و ارجمند است كه بخش مركزي شامل سه دهستان بنامهاي پشتكوه، حبله رود، شهرآباد است و بخش ارجمند نيز شامل دو دهستان بنامهاي قزقانچاي و بلوكات است. شهرفيروزكوه به عنوان مركز شهرستان فوق در نيمه جنوبي اين شهرستان قرار دارد. نقشه شماره1-121 موقعيت شهر فيروزكوه در سطح شهرستان را نشان مي دهد.
د ـ حوزه نفوذ طبيعي پيرامون شهر
به منظور بررسي دقيق وضعيت جغرافيايي و اقليمي شهر فيروزكوه و نيز پاره اي از عوامل طبيعي كه بصورت مستقيم برسيماي طبيعي و عملكرد شهر مؤثرند، حوزه اي وسيع تر از محدوده شهر در نظر گرفته شده است كه بعنوان حوزه نفوذ طبيعي شهر شناخته مي‌شود. كليه عوامل طبيعي در اين حوزه نفوذ طبيعي بررسي و مورد تجزيه و تحليل قرارگرفته است. از طرفي، با توجه به آنكه پاره اي فعاليتها و تأسيسات و تجهيزات شهري از قبيل گورستان، كشتارگاه، مكان دفن زباله و شهرك صنعتي، در نواحي پيراموني شهر قرار مي‌گيرند لازم است مكانيابي اينگونه از تأسيسات بگونه اي باشد كه ضمن كاهش خطرات زيست محيطي، به ساير منابع انساني و طبيعي نيز صدمه اي نزند. به اين ترتيب جهت تعيين حوزه نفوذ طبيعي شهر با در نظر داشتن كليه عوامل طبيعي از قبيل توپوگرافي، شيب، شبكه آبراهه ها و موقعيت مسيل ها، جنس زمين و كاربري اراضي مورد توجه واقع شده است. بعبارت ديگر، موقعيت نسبي شهر و ساير عوامل جغرافيايي موثر برآن در تعيين حوزه نفوذ طبيعي دخالت داده شده اند.
شهر فيروزكوه نيز بعنوان يك واحد جغرافيايي انسان‌ساخت با عملكردها و نقشهاي متفاوت در تعامل با محيط طبيعي و پيرامون خود قرار دارد. معمولاً حوزه نفوذ طبيعي، محدوده‌اي شكل گرفته در پيرامون شهر با سيماي غالب طبيعي است كه معمولاً در داخل حريم شهر واقع شده است. نقشه شماره 1/1-121 سيماي عمومي شهر فيروزكوه و نواحي پيرامون آنرا با عنوان حوزه نفوذ طبيعي نشان مي دهد.
حوزه مزبور از سمت جنوب به خط الرأس و كوههاي مشرف به شهر محدوده شده است. دشت فيروزكوه و رودخانه گورسفيد كه اراضي كشاورزي و حاصلخيزي را در مجاور شهر مشروب مي‌سازد در نيمه شرقي اين محدوده واقع شده است. مرز شرقي اين محدوده از تپه امامزاده شاهزاده عبدالله به سمت شمال تا مرز حريم مصوب شهر ادامه يافته و در قسمتهاي شمالي منطبق بر محريم شهر است. از سمت شمال تعدادي آبراهه و مسيل كوچك و متوسط با روند شمالي- جنوبي به دره رودخانه گورسفيد وارد مي‌شوند. به اين ترتيب نوار شمالي اين محدوده شامل يالها و ميانابهاي كشيده با دامنه هاي پرشيب و صخره اي است كه به خط القعر مسيلها مي رسد. در بعضي از قسمتها عرض مسيلها زيادتر شده كه با دامنه هاي نسبتاً كم شيب و با شيب متوسط تناسب خوبي جهت استقرار سكونتگاه داشته و بافت شهر نيز به تبعيت از سيستم توپوگرافي در امتداد اين مسيلها به پيش رفته است.
از سمت غرب معادن شن و ماسه و قلل كم ارتفاع، مرزهاي غربي اين محدوده را تشكيل مي‌دهند و بالاخره از سمت جنوب و غرب به كوه سياه بند و چمنزارهاي كلفور محدود مي گردد.
1-1-2-1- بررسي وضعيت توپوگرافي و ساير عوامل طبيعي و عوارض زميني پيرامون شهر
سيستم توپوگرافي منطقه شامل دره و كوهستان است. وجود يالها و شبكه‌هاي آبراهه‌اي متعدد، روند ناهمواري‌ها و عملكرد گسلها كه حاصل فرسايش عوامل بيروني و زمين ساخت دروني زمين است موجب پيچيدگي و تنوع ناهمواري گرديده است. دشت ميانكوهي فيروزكوه بر خلاف روند عمومي و كلي البرز داراي روند شمال شرق به جنوب غرب است. اين دشت توسط رودخانه‌هاي گورسفيد، فيروزكوه و رودخانه ساواشي مشروب مي گردد. شهر فيروزكوه در ملتقاي رودخانه ساواشي و چندين مسيل فرعي ديگر كه از شمال به جنوب جريان دارند و با عبور از اراضي كلفور و جريان رودخانه هاي گورسفيد و فيروزكوه كه از سمت شمال شرقي وارد دشت گرديده و ضمن عبور از ميانه شهر در نقطه جنوبي شهر سه شاخه اصلي رودخانه حبله رود را بوجود مي‌آورند.
ارتفاع دشت فيروزكوه از1930 تا2000 متر در اميريه و امامزاده شاه عبدالله است. ادامه اين دشت با اراضي تپه ماهوري و ناهمواريهاي بالنسبه پرشيب تا2100 متر از سطح دريا در ايستگاه گدوك مي رسد.
موقعيت استقرار شهر بگونه ايست كه دشت را به دو قسمت شرقي و غربي تقسيم كرده است، بطوريكه در سمت غرب، شهرك صنعتي فيروزكوه با فاصله نسبي از شهر واقع شده است.
از سمت جنوب دامنه هاي پرشيب و كوهستاني كوه امامزاده اسماعيل بر شهر مسلط است كه دامنه هاي نسار رو به شمال آن توسعه شهر را از اين سمت با محدوديت جدي مواجه ساخته است. گسترش و توسعه کالبدي شهر طي دوره هاي تاريخي، بتدريج به سمت ارتفاعات شمالي و همچنين دشت شمال شرقي اتفاق افتاده است. دشت شرقي اين شهر به علت عبور رودخانه گورسفيد و همچنين مسيل هاي متعدد با جهت شمال به جنوب از خاک غني و آبرفتي برخوردار است. اين دشت توسط راه آهن در بخش جنوبي و جاده فيروزکوه ـ شمال، در سمت شمال که با جهت‌هاي شمال شرقي به جنوب غربي امتداد يافته اند، به سه بخش تقسيم شده است. طي سالهاي اخير توسعه کالبدي شهر در بخش شمالي جاده و همچنين بخش ايجاد شده توسط خط راه‌آهن و جاده (بخش مياني) صورت گرفته است.
ارتفاعات جنوب غربي و جنوبي شهر با دامنههاي پرشيب و گاهاً پرتگاهي و برونزد صخره‌ها امكان رشد و توسعه فيزيكي شهر از اين قسمت را با محدوديت مواجه ساخته است. بطوريكه رودخانه ساواشي با پيچ و خمهاي زياد از داخل دره عميق و كم عرضي از اين قسمت خارج مي‌شود. پيرامون و حاشيه رودخانه مزبور در قسمتهاي كوچكي امكان توسعه را فراهم مي‌سازد. با اين حال عبور محور راه‌آهن تهران- شمال از اين دره و حريم‌هاي درنظرگرفته شده براي آن محدوديت مضاعف توسعه كالبدي شهر بشمار مي رود.
در بخش غربي نيز با وجود اراضي و مراتع کلفور که از غناي طبيعي بالايي برخوردار است، هيچگونه توسعة کالبدي صورت نگرفته است. با توجه به آنكه مرتع مزبور واجد ارزش‌هاي طبيعي و غناي پوشش گياهي مرغوب است، لذا توسعه به اين قسمت با محدوديتهاي زيست محيطي روبروست.
در بخشهاي شمالي بافت جديد (شهرک ولي عصر)، زمين با شيب ملايم تا خط تراز2200 متر تقريباًً توسعه را امکانپذير مي سازد. با اين حال در اين محدوده، عبور مسيل هاي متعدد و يالها و مياناب‌هايي با جهت شمالي جنوبي و وجود تپه ماهورهاي زياد از يک سو و فاصلة زياد آن با مرکز شهر، واقع در بافت قديم از سوي ديگر، گرايش عام توسعه را محدود نموده است. اراضي مذکور از سمت غرب با يک ترانشه از اراضي و چمن کلفور جدا مي گردد. مراتع مذکور با حداقل ارتفاع1925 متر و با شيب شمال به جنوب از طريق رودخانه ساواشي و مسيل هاي متعدد غربي شهر تغذيه مي‌گردد. متوسط ارتفاع اين اراضي با ارتفاع اراضي دشت شرقي تقريباً همسان است و ارتفاعات واقع بين اين دو ناحيه هموار، حدود 100 متر اختلاف دارند. نقشه 2-121 وضعيت توپوگرافي و سيماي عمومي ناهمواري در محدوده طبيعي پيرامون شهر را بصورت طبقات ارتفاعي نشان مي دهد.
2-1-2-1- بررسي وضعيت توپوگرافي شهر فيروزکوه
شهر فيروزکوه به لحاظ استقرار در يکي از دشتهاي ميانکوهي البرز مرکزي واقع شده است. در اين قسمت از البرز، دشتها و اراضي هموار عمدتاً كم وسعت و پراكنده و شامل دشتهاي كم عرض ميانكوهي و يا دره‌هاي آبرفتي و سواحل رودخانه‌هاي بزرگ و پرآب را شامل مي‌شوند. دشتهايي که در آنها امکان سکونت و فعاليت باشد در قالب آباديهاي كوچك يا بزرگ طي دوره هاي تاريخي گذشته مورد بهره برداري قرار گرفته اند. بررسي نحوه استقرار آباديهاي شهرستان فيروزکوه نشان مي دهد که عامل آب جهت کشاورزي از اهميت بسزايي برخوردار است. محدوده اين شهرستان در حوضة آبريز رودخانه حبله رود قرار دارد و شهر فيروزکوه در محل تلاقي رودخانه هاي گورسفيد و ساواشي و فيروزكوه كه از مسيلها و سرشاخه هاي عمده اين رودخانه به شمار مي رود استقرار يافته است.
از طرف ديگر نقش چشمه ها در اين منطقه در تأمين آب شرب و کشاورزي بسيار بيشتر از رودخانه هاي دائمي و فصلي است. عمدة سکونت ها و فعاليت ها در اين شهرستان در دره هاي آبرفتي جريان دارد.
به لحاظ مورفولوژي، سيماي ناهمواري شهر فيروزکوه، شامل يك رشته از ارتفاعات و رشته کوههاي بلند و دره‌هاي رودخانه‌اي با عمق متوسط تا زياد هستند. تلاقي دره‌هاي بزرگ گورسفيد و ساواشي و حبله رود اراضي نيمه‌هموار و تپه ماهوري را بوجود آورده كه در دل ارتفاعات و دره‌هاي پيراموني خود واقع شده‌اند. دامنههاي كوهستاني با شيب تند مشرف بر شهر با توپوگرافي خشن و پوشش گياهي فقير مي باشد. به لحاظ اقليمي، منطقه داراي زمستانهاي بسيار سرد و تابستانهاي معتدل بوده و ريزش نزولات جوي عمدتاً منطبق بر فصول سرد مي باشد. از طرف ديگر، در اين منطقه وسعت اراضي هموار و دشت مانند، بسيار کم بوده و برخي از آنها هم، بويژه در ارتفاعات2200 متر به بالا فاقد خاک عميق و مناسب براي فعاليت زراعي مي باشند.
مجموع ويژگي هاي طبيعي منطقه باعث شده است که پراكنش و گسترش آباديها در اين شهرستان و در سطح منطقه، خيلي پايين تر از ساير مناطق استان باشد. از طرف ديگر، ارتفاعات و کوههاي مرتفع منفصل و گسسته زيادي در شمال و جنوب شهر وجود دارد كه داراي شيب عمومي شمال به جنوب هرچه به سمت جنوب شهرستان و استان سمنان نزديک مي شويم متناسب با کم شدن ارتفاع بر خشكي و گرماي هوا افزوده مي شود و آباديها متفرق و پراكنده با جمعيت كم مشاهده مي شود.
شايان ذکر است که دشتهاي ميانکوهي نقش بسيار مهمي در تغذيه منابع آبهاي سطحي و عموماً زيرزميني (چشمه ها) منطقه دارند.
بررسي نقشة توپوگرافي پيرامون شهر نشان مي دهد که اين شهر ابتدا در بخش دامنه هاي شرقي قلعه باستاني فيروزکوه قرار داشته است. قلعه مذکور مشرف بر ارتفاعاتي است که از سه سمت شمال، غرب و جنوب غيرقابل صعود (بدون تجهيزات کوهنوردي) مي باشد و تنها از سمت شرق امکان دسترسي دارد که اين قلعه در ايام قديم توسط حصارهاي تو در تو محافظت مي‌شده است. مردمان شهر در پايين قلعه سکونت داشته و در مواقع نا امني و جنگ به قلعه پناه برده و از خود دفاع مي کرده اند. با گسترش و توسعه شهر بتدريج شهر به سمت شرقي قلعه و در حاشيه رودخانه و بعداً به سمت دامنه هاي جنوبي قلعه کشيده شده است. تجربة تاريخي سکونت در دامنه هاي شيب دار در دورة بعدي توسعه نيز مجدداً ساکنان شهر را به دامنه هاي شيب دار ارتفاعات مقابل سوق داده و بعد از اين مرحله است که شهر به سمت دشت و مناطق هموار حاشية رودخانه گورسفيد توسعه پيدا مي کند. بطوريکه اين تحول به احتمال زياد طي يکصد سال اخير اتفاق افتاده است.
عمدة بافت شهر در دامنه ها و ارتفاعات شکل گرفته است. بالاترين ارتفاعي که ساخت و ساز در آن انجام شده است ارتفاع 2005 متر و متعلق به بخش شمالي شهرک ولي عصر مي باشد. اين شهرک که بعد از انقلاب شکل گرفته و توسعه يافته است، در محدودة شمالي بلوار اصلي شهر قرار دارد. به عبارت ديگر بافت جديد شهر در ارتفاع 1960 تا 2005 متر از سطح آبهاي آزاد گسترده شده و بافت قديم شهر نيز در ارتفاع 1920 تا 1990 توسعه يافته است. پايين ترين نقطة شهر در امتداد بستر رودخانه گورسفيد و در انتهاي جنوبي شهر و نزديك رودخانه با ارتفاع 1920 متر، قرار دارد. ارتفاع متوسط دشت شرقي شهر حدود1940 متر بوده و بالاترين ارتفاع کوههاي غربي و مرکزي شهر نيز حدود 2005 متر مي باشد. بالاترين نقطه کوهي که قلعه قديمي فيروزکوه بر آن واقع است حدود 2060 متر ارتفاع دارد و در جنوب شهر قرار دارد. بطوريکه ارتفاعات از سمت جنوب و غرب شهر بصورت ديواره اي جدا کننده، شهر را احاطه کرده اند.
دشت شرقي شهر به صورت دشت ميانکوهي با روند عمومي شمال شرقي و در امتداد رودخانه گورسفيد تا خطوط ارتفاعي2300 متر امتداد يافته است. دشت غربي شهر نيز (چمن کلفور) با عرض متوسط (شرق به غرب) حدود 5/1 کيلومتر و طول (شمال به جنوب) 5 کيلومتر و با شيب شمال به جنوب در ارتفاع 2100 تا 2935 متر واقع شده است. عمده منبع آبهاي زيرزميني منطقه در اين دشت واقع شده چراکه سطح آبهاي زيرزميني در اين دشت بالاتر از ساير بخشها مي باشد. در حال حاضر دشت مذکور با کمترين ساخت و ساز توسط سازمان حفاظت محيط زيست نظارت و کنترل مي گردد. ولي اخيراً توسط سازمان گردشگري و ميراث فرهنگي استان در بخشهاي جنوبي دشت، طرح مجتمع تفريحي و گردشگري تهيه شده است و امکان دارد طي پنج‌سال آتي نيز طرح مذکور اجرا گردد.
شايان ذکر است که دشت شرقي فيروزکوه، وسيع ترين و مناسب‌ترين دشت زراعي منطقه بحساب مي آيد. دشت مذکور توسط پديده هاي انسان ساخت نظير راه آهن، حاشيه هاي شمالي و جنوبي آن در محدودة شهر و روستاي اميريه و همچنين ساخت و سازهاي اخير در محدودة قانوني شهرفيروزکوه (بويژه محدودة مياني راه آهن و جاده) روز به روز محدود مي گردد.
در مجموع نقشه توپوگرافي شهر نشان مي دهد که شهر از سمت جنوب علاوه بر درة رودخانه گورسفيد توسط ارتفاعات و دامنههاي شيب دار نيز محدود شده است. از سمت شمال وجود کوههاي منفرد و گسسته، توسعه متصل را ناممکن مي گرداند. از سمت غرب نيز دشت کلفور گسترده شده است که امكان هرگونه توسعه را محدود ساخته و از سمت شرق، دشت حاصلخيز قديمي فيروزکوه که توسط رودخانه گورسفيد و مسيلهاي متعددي سيراب مي شود، بتدريج زير ساخت و ساز شهري قرار گرفته است و احداث راه آهن و جادة فيروزکوه ـ تهران در بخش مياني آن بر شدت آن افزوده است.
3-1-2-1- شيبهاي اصلي مؤثر در طرح و منطقه بندي آنها در سطح شهر و اطراف آن
توپوگرافي بستر استقرار شهر متشکل از کوههاي منفرد و دشت مي باشد که شيب آنها داراي جهات گوناگوني است. بطوريکه محدودة شمالي و غربي شهر غالباً داراي شيب شمال غرب به جنوب شرق و دشت شرقي، داراي شيب شمال شرق به جنوب غرب و ارتفاعات موجود در بافت قديم شيبهاي گوناگوني دارند که دامنههاي شرقي آنها داراي شيب شمال غرب به جنوب شرق و دامنه هاي غربي نيز شيب شرق به غرب دارند.
نکته حائز اهميت در پهنه بندي شيب شهر تأثير مستقيم مسيل ها و رودخانه گورسفيد مي باشد. از آنجائيکه منطقه در حوضه آبريز حبله‌رود واقع شده است، لذا در سطح کلان منطقه اي، جهت شيب عمومي غالباً شمال شرق به جنوب غرب مي باشد.
در محدودة شهر فيروزکوه توپوگرافي ايجاب مي نمايد که آبهاي سطحي شمال دشت غربي و شرقي شهر به درة جنوبي شهر (توسط مسيل ها و رودخانة گورسفيد) منتقل شده و در نهايت به رودخانه حبله رود در جنوب شهرسرازيرگردد.
بررسي نقشه توپوگرافي و مطالعات ميداني نشان مي دهند که در محدودة شهر و پيرامون آن شيب با جهات هفتگانه زير وجود دارد :
الف ـ شيب شمال غرب به جنوب شرق
غالب سطح شمالي، مرکزي و دشت غربي شهر، شيبي با جهت شمال غرب به جنوب شرق دارند. آبهاي سطحي بخش شمالي (بافت نوساز) و بخش مرکزي (محلات هندورزان، وره واد و مسجد سي) توسط مسيل مياني شهر جمع آوري مي شود. مسيل مذکور از ميدان امام خميني شروع مي شود و در جنوب محله وره واد به رودخانه گورسفيد مي پيوندد. دشت غربي (اراضي کلفور) نيز داراي چنين شيبي بوده و در نهايت، با جمع آوري آبهاي حوزه خود در بخش جنوب شرقي اراضي مذکور توسط مسيلي در محدودة حد فاصل محلات مسجد سي و تختي به رودخانه گورسفيد متصل مي‌گردد.
از طرف ديگر در محدودة مياني بافت شهر محلات تختي، مسجد سي، هندورزان و بخشي از محلة وره واد داراي شيب شمال غرب به جنوب شرق مي باشند که در اين محدوده نيز رودخانه گورسفيد به عنوان خط القعر پهنه عمل مي نمايد.
ب ـ شيب شمال شرق به جنوب غرب
پهنه هاي داراي اينگونه جهت شيب عمدتاً در بخش شرقي شهر نمود دارند. بخشهاي جنوبي دشت شرقي شهر و حاشيه رودخانه گورسفيد و بخشي از دامنه هاي غربي ارتفاعات مياني و شمالي مشرف به دشت کلفور داراي شيب با جهت شمال شرق به جنوب غرب مي باشند.
در بافت مياني شهر نيز، بخشي از محله وره واد و كل محله قنبرآباد در شرق شهر، چنين شيبي را دارا مي باشند که در نهايت به رودخانه گورسفيد در نزديکي ايستگاه راه آهن مي پيوندند.
ج ـ شيب شمال به جنوب
اين جهت شيب در محلات اسطو و درة شمال شرقي آن ديده مي شود که در نهايت توسط شاخه‌هاي فرعي مسيل مياني شهر به رودخانه گورسفيد پيوند مي خورد.
د ـ شيب جنوب به شمال
اين شيب فقط در ارتفاعات با 1800 متر رخنمون دارد که در محدوده هاي جنوبي مشرف به شهر، ارتفاعات مياني شهر و مشرف به خيابان امام خميني و در ارتفاعات واقع در شمال شرقي محدودة حوزه طبيعي شهر ديده مي شود. همچنين ارتفاعات واقع در جنوب دشت کلفور شيب زمين، جنوب به شمال بوده و شهرداري با آماده سازي بخشي از دامنههاي شمالي اين ارتفاعات پيست اسکي را بوجود آورده است که ساکنان شهر در فصل زمستان و به هنگام بارش برف از آن استفاده مي نمايند.
هـ ـ شيب جنوب شرقي به شمال غرب
اين شيب باز هم در ارتفاعات جنوبي و کوههاي منفرد واقع در شمال شرق محدوده طبيعي شهر ديده مي‌شود. همچنين در حد فاصل رودخانه گورسفيد و راه آهن در محدودة ايستگاه راه آهن و به محوريت خيابان شهيد ملا جعفري شيب پهنه، داراي جهت جنوب شرق به شمال غرب و به سمت رودخانه گورسفيد مي باشد.
و ـ شيب غرب به شرق
اين شيب فقط در پهنه نسبتاً کوچکي از دامنه هاي شرقي ارتفاعات مياني شهر وجود دارد که در حد فاصل غرب محله هندورزان و محله مفت‌آباد قرار دارد. پهنة مذکور پس از جمع آوري آبهاي سطحي دامنه هاي جنوبي و غربي بواسطة مسيل کوچکي به سمت شرق متمايل شده و در نهايت در بخش مياني محلة هندورزان در جهت شيب عمومي (شمال غرب به جنوب شرق) به رودخانه گورسفيد منتهي مي گردد. نقشة شماره 3-121 محدودة شيبهاي مختلف شهر را نشان مي دهد.
2-2-1- مسائل کلي زمين شناسي(جنس خاك، زلزله، آبهاي زيرزميني)
رشته کوه البرز که در حد فاصل درياچة خزر و فلات مرکزي ايران با امتداد غرب به شرق کشيده شده است جزئي از سيستم کوهزايي آلپ ـ هيماليا در آسياي غربي به شمار مي رود. با اينکه مجموعة البرز از آذربايجان تا خراسان ادامه مي يابد ولي از نظر چينه شناسي و تکتونيک ويژگي يکنواخت نداشته و به همين دليل به واحدهاي مختلف زير تقسيم شده است:
الف ـ کپه داغ و البرز شرقي شامل زون کپه داغ و زون بينالود
ب ـ البرز مرکزي شامل زون گرگان ـ رشت و زون البرز مرکزي و غربي
ج ـ البرز غربي و آذربايجان.
ساختمان البرز عمدتاً متأثر از کوهزايي پره‌کامبرين و کوهزايي آلپي مربوط به دوران پالئوزوئيك و سنوزوئيک مي باشد که چين‌خوردگي پره‌کامبرين باعث سخت شدن و به هم پيوستگي پي سنگها شده است.
به اعتقاد خسرو تهراني (1344) رشته کوههاي البرز در سه فاز لاراميد، پيرنه و پاسادنين شکل گرفته است. در فاز اول (لاراميد) که در دورة ماستريشتين پاياني و پالئوسن اتفاق افتاده است محدودة فرورفتگي کاسپين در شمال به خشکي تبديل شده و موجب تشکيل جبال البرز در اوايل ـ اواسط اوليگوسن و فاز سوم (پاسادنين) که مهم تر از دو فاز قبلي است در اواخر پيلوسن يا اوايل پلئيستوسن اتفاق افتاده است. پيامد اين حرکات گسل خوردگي ها، روراندگي هاي ملايم و مرتفع شدن البرز بوده است.1
زون البرز مرکزي تحدب جنوبي درياي خزر را شامل مي شود و از سمنان تا قزوين ادامه دارد. بخش شمالي اين زون را البرز شمالي يا زون گرگان ـ رشت مي نامند . بخش مرکزي که داراي ساختمان جداگانه اي است به البرز مرکزي معروف است و محدودة شهرستان فيروزکوه در اين زون واقع شده است.
وجود رسوبات زغال سنگ لياس در قسمت اعظم اين بخش نشان دهندة حرکات ترياس مياني و بالا آمدگي آن است . وجود عدسي هاي بازالتي فرسوده (ملافير) در داخل رسوبات ترياس بالايي و لياس احتمالاً تجديد فعاليت گسلها و کشش پوستة قاره اي را پس از حرکات کمپرسيوني سيمرين پيشين نشان مي دهد. رسوبات کرتاسه نيز به طور ناپيوستگي هم شيب، برروي رسوبات قديم تر گذاشته شده است. در اواخر کرتاسه فعاليت آتشفشاني وسيعي در تمام اين بخش از کشور رخ داده است.
طي دورة سنوزوئيك، اين زون به شدت تحت تأثير فازهاي کوهزايي آلپي قرار داشته است وفعاليتهاي آتشفشاني ائوسن در تمام طول آن ديده مي شود. در اين مدت البرز مرکزي در حال فرونشيني تدريجي بوده و در آن رسوبات آذرآواري خاصي در بخش اعظم آن بجاي گذاشته شده است و در عين حال رسوبات تبخيري (گچ) نيز در برخي نقاط ته نشين شده است.
4-2-1- ويژگيهاي اقليمي شهر
1-4-2-1- عناصر عمده جوي و توده‌هاي هوايي مؤثر بر منطقه
شهر فيروزكوه داراي موقعيت عمومي كوهستاني و دره‌اي است كه علاوه بر برخورداري از عوامل جغرافيايي كه برماهيت توده‌هاي ورودي هوا مؤثرند، در طول سال تحت تاثير توده هواهاي مختلفي قرار مي‌گيرد كه مهمترين آنها عبارتند از:
الف ـ توده هواي قطبي بري (C.P)
اين توده هوا همراه با شکل گيري و عميق تر شدن توده پرفشار سيبري در فصول سرد از سمت شرق و شمال شرق منطقه را تحت تأثير قرار مي دهد. ريزش اين توده هوا با کاهش زياد درجه حرارت همراه است. با توجه به ارتفاع زياد شهر و دوري از كانون اوليه اين توده و اينكه توده مزبور عمدتاً پايدار و سنگين است، نفوذ آن به شهر فيروزكوه به ندرت اتفاق مي افتد.
ب ـ توده هواي قطبي دريايي (M.P)
مبدأ اين توده هوا درياي مديترانه و اقيانوس اطلس است و از بخار آب غني مي باشد. اين توده هوا که توده هواي مديترانه اي نيز ناميده مي شود در زماني قريب به 8 ماه از اوايل مهر تا اواسط ارديبهشت ماه منطقه را تحت تأثير قرار مي دهد. علت اصلي بارندگيهاي منطقه در طول سال ناشي از ورود همين توده هوا است.
ج ـ توده هواي تروپيکال بري (C.T)
ماهيت اين توده هوا، گرم و خشک و ناپايدار است و در تابستان و فصول گرم در گسترده وسيع شامل شمال آفريقا و عربستان و همچنين در مناطق مرکزي ايران تشکيل مي گردد. اين توده از طريق دره حبله رود به محدوده شهرفيروزكوه مي رسد.
2-4-2-1- عوامل جغرافيايي مؤثر بر ويژگيهاي اقليمي
علاوه بر توده هاي هوايي ذکر شده در بخش قبلي معمولاً آب و هواي هر منطقه از عوامل ديگري نيز متأثر مي شود. اين عوامل بستگي به موقعيت طبيعي منطقه ، شدت تأثير کم و بيش معني داري دارد. اين عوامل طبيعي به عنوان پديده هاي طبيعي و ثابت بر ماهيت توده هاي هوايي عبوري تأثير زيادي مي گذارند. براين اساس در اين منطقه عوامل زير بر ويژگيهاي اقليمي آن تأثير زيادي دارند.
الف ـ عرض جغرافيايي
عرض جغرافيايي 75/35 درجه از وسط شهر مي گذرد. محور پرفشار جنب حاره‌اي كه عامل اصلي تشديدگرما و پراكنش رطوبت بشمار مي رود در تابستانها حداكثر تا اين مدار به پيش مي آيد، لذا شهر فيروزكوه در مجاورت اين پديده قرار دارد. تاثير ديگر آن بر زاويه تابش و جهت آن و مقدار سايه است. برهمين پايه در نيمروز اعتدالين (اول فروردين و اول مهر) در اين عرض، آفتاب با زاويه 25/54 درجه از سمت جنوب بر سطح منطقه مي‌تابد و در نتيجه تابش آفتاب بر دامنههاي رو به جنوب داراي شيب تقريبي 36 درجه عمود بوده و در نتيجة اينگونه دامنه ها از شرايط گرمتري برخوردار هستند.
در همين زمان دامنههاي شمالي با شيب هاي بيش از 38 درجه کاملاً در سايه قرار گرفته و سردترين وضعيت را دارند. در ساعت 12 ظهر اول تير ماه نيز خورشيد با زاويه 75/77 درجه بر سطح زمين منطقه مي تابد. در چنين شرايطي، فقط دامنه هاي داراي شيب بيش از 78 درجه كه روبه شمال هستند در سايه قرار مي گيرند و همچنين در ساعت 12 اول ديماه زاويه تابش خورشيد در منطقه 75/30 درجه است. در اين روز تمايل اشعه خورشيد بيش از ساير روزهاي سال و در ساعت مذكور است. به اين ترتيب حداكثر نوسان زاويه تابش در ساعات ظهر روزهاي مختلف سال از حداقل31 تا حداكثر78 درجه است.
ب ـ ويژگي توپوگرافي و پستي و بلندي
شهر فيروزکوه در منطقه اي استقرار يافته است که به غير از تعدادي اندک دشت ميانکوهي، تمامي پهنة پيراموني و حتي شهرستان را ارتفاعات فرا گرفته اند و با حرکت از سمت جنوب به شمال بر ارتفاع افزوده مي شود. در اين ميان عامل ارتفاع نقش مؤثر و مستقيمي در وضعيت اقليمي منطقه مي گذارد. بطوريکه افزايش ارتفاع رابطة مستقيمي با کاهش دما دارد. از طرفي افزايش ارتفاع با افزايش بارش و نيز افزايش نوع بارشهاي برفي همراه است. وقوع سرماهاي شديد و تداوم دوره‌هاي يخبندان و خنكي نسبي هوا در تابستانها از مهمترين تأثيرات توپوگرافي بر ماهيت توده‌هاي هواي راه يافته به منطقه است. از طرف ديگر ديواره كوهستاني البرز در شمال شهر مانع مهمي در راه نفوذ توده‌هاي مرطوب خزري به منطقه مي شود.
ج ـ درياي مازندران
از عوامل و عناصر ديگري که تأثير زيادي بر ويژگيهاي اقليمي منطقه مي گذارد، درياي مازندران است. فاصلة هوايي و زياد با شهر فيروزکوه حدود100 کيلومتر است و بخشهاي شمالي شهرستان بويژه دامنه هاي رو به شمال آنها از جريانهاي شمال خزر متأثر شده و بارندگيهاي تابستاني منطقه غالباً به دليل عبور سيستمهاي کم فشار ديناميكي (نوع سرد) اتفاق مي افتد که از نواحي شمال ايران عبور مي کند. جريانات خزري عمدتاً از طريق گردنه گدوك وارد منطقه مي‌شوند.
صعود توده هاي مرطوب تا ارتفاع فوق به تشكيل مه و ابر متراكم مي انجامد و به دليل عبور از دهليز طبيعي گردنه فوق و اختلاف كانونهاي فشار معمولاً شدت باد نيز در اين منطقه زياد است.
3-4-2-1- پارامترهاي اقليمي
بر پايه اطلاعات محلي و سازمان هواشناسي‌کشور در محدوده سياسي شهرستان فيروزکوه تعداد9 ايستگاه هواشناسي وجود دارد که عمدة آنها را ايستگاه هاي باران سنجي وابسته به وزارت نيرو تشکيل مي دهد. مشخصات اين ايستگاه ها در جدول1-1243 نشان داده مي شود .
جدول 1-1243 : مشخصات ايستگاه هاي هواشناسي موجود در شهرستان فيروزکوه
| نام ايستگاه | طول شرقي | عرض شمالي | ارتفاع | نوع ايستگاه | سازمان مربوطه |
| سيمين دشت | 31 و 52 | 31 و 35 | 1435 | باران سنجي | وزارت نيرو |
| سيد آباد | 38 و 52 | 36 و 35 | 2192 | باران سنجي | وزارت نيرو |
| سرلزور | 34 و 52 | 55 و 35 | 3100 | باران سنجي | وزارت نيرو |
| نجفدر | 28 و 52 | 47 و 35 | 3120 | باران سنجي | وزارت نيرو |
| زردگل سرخ آباد | 1 و 53 | 39 و 35 | 1500 | کليماتولوژي | سازمان هواشناسي |
| نمرود | 39 و 52 | 34 و 35 | 1820 | کليماتولوژي | سازمان هواشناسي |
| فيروزکوه (نمرود) | 47 و 52 | 45 و 35 | 1922 | سينوپتيک | سازمان هواشناسي |
| فيروزکوه (مهاباد) | 43 و 52 | 40 و 35 | 1750 | باران سنجي | وزارت نيرو |
جهت بررسي پارامترهاي اقليمي شهر فيروزکوه از داده هاي آماري ايستگاه سينوپتيک فيروزكوه بهره گرفته شده است. اين ايستگاه در طول جغرافيايي 52 درجه و 47 دقيقه طول شرقي و 35 درجه و 45 دقيقه عرض شمالي و در ارتفاع 1922 متر از سطح آبهاي آزاد احداث شده است. دورة آماري مورد استناد يک دورة 30 ساله (2000 – 1970) مي باشد.
الف ـ بررسي وضعيت دما
وضعيت دمايي شهر فيروزكوه نشان مي دهد كه اين شهر در تيپ اقليمي فراسرد و كاملاً سردسيري قرارگرفته و براساس تقسيمات دمارتن در اقليم نيمه خشك و سرد واقع شده است. ميانگين هاي ماهانه شاخص هاي دما و حداكثر، حداقل مطلق بوقوع پيوسته طي دوره آماري30 ساله در جدول شماره2-1243 نشان داده شده است. بررسي و تحليل محاسبات آماري غلبه ماههاي سرد و وقوع يخبندان‌هاي شديد در دوره سرد سال را نشان مي‌دهد. بطوريكه حداقل دماي35- درجه نيز در اين شهر به ثبت رسيده است، اما وقوع دماهاي بسيارگرم و حتي گرم نيز بندرت اتفاق افتاده است.
جدول شماره2-1243: روند تغييرات ماهانه شاخص هاي دما در ايستگاه سينوپتيك فيروزكوه(دوره آماري2000-1970 ميلادي)
| شرح | ژانويه | فوريه | مازس | آوريل | مي | ژوئن | ژوئيه | اوت | سپتامبر | اكتبر | نوامبر | دسامبر | سالانه |
| حداكثر مطلق | 14 | 4/13 | 5/22 | 5/27 | 32 | 39 | 37 | 37 | 32 | 30 | 30 | 31 | 39 |
| ميانگين بيشينه | 4/0 | 8/1 | 7 | 8/15 | 7/20 | 5/26 | 8/28 | 6/28 | 7/24 | 3/18 | 4/12 | 6/4 | – |
| ميانگين روزانه | 5/6- | 6/4- | 3/1 | 7/8 | 3/13 | 3/18 | 9/20 | 3/20 | 6/15 | 9/9 | 9/4 | 2- | 3/8 |
| ميانگين كمينه | 3-13- | 9/10- | 4/4- | 6/1 | 8/5 | 10 | 9/12 | 9/11 | 5/6 | 4/1 | 7/2- | 5/8- | – |
| حداقل مطلق | 33- | 35- | 24- | 13- | 5- | 20 | 5/2 | 2 | 2- | 9- | 5/19- | 31- | 35- |
| نوسان شبانه روزي | 7/13 | 7/12 | 4/11 | 2/14 | 9/14 | 5/16 | 9/15 | 7/16 | 2/18 | 9/16 | 1/15 | 1/13 | 74 |
بطوريكه در هيچ روزي دما به 40 درجه سيلسيوس هم نرسيده و حداكثر مطلق به ثبت رسيده از39 درجه فراتر نرفته است. تابستان بعنوان گرمترين فصل سال و تيرماه گرمترين ماه آنست، ميانگين دماي روزها در اين ماهها از25 تا29 درجه سلسيوس متغيراست و دماي شبها نيز از7 تا13 درجه در اين ماه نوسان مي يابد. اين وضعيت نشان مي دهد كه هواي شبهاي تابستاني خنك و مطبوع و تا حدودي سرد است و روزها نيز دامنه دما در طيف حرارتي مطلوبي قرار دارد. از مهرماه به بعد موج سرمايي شروع شده و شبهاي سرد و روزهاي نسبتاً خنكي بر شهر حاكميت مي‌يابد و از آبان ماه هواي كاملاً سرد در منطقه حكمفرما مي شود، طول دوره سرد تقريباً نيمي از سال را در بر مي‌گيرد. فصول پاييز و زمستان بطور كامل در دوره سرد قرار مي گيرند و حتي فروردين ماه نيز هواي سرد دارد. از ارديبهشت به بعد موج گرمايي آغاز شده و تا مرداد ماه به درازا مي‌انجامد. در ماههاي گرم سال نوسان شبانه‌روزي دما بيشتر است و در حدود16 تا17 درجه دماي شبهاي تابستان نسبت به روزها خنك‌تر است. نوسان دمايي فوق ناشي از كمبود رطوبت، وجود ارتفاع و ديگر ويژگيهاي جغرافيايي و ايجاد سيستمهاي شبانه است. بطور خلاصه بهره‌گيري از تابش خورشيد بويژه براي ماههاي سرد و جلوگيري از اتلاف حرارت ساختمانها و تمهيدات لازم براي مقابله با يخبندان‌هاي شديد از ضروريات اوليه در معماري متناسب با اقليم شهر است. از طرف ديگر براي ماههاي گرم سال نياز به وسايل خنك‌كننده مكانيكي مانند كولر و فن‌كوئل احساس نمي‌شود و بهره گيري از جريان نسيم و احداث پنجره‌هاي رو به باد غالب براي ايجاد كوران در فضاهاي بسته كفايت مي‌كند.
ـ يخبندان
برپايه اطلاعات مأخوذه از ايستگاه هواشناسي فيروزکوه طي دوره 30 ساله 2000 – 1970 ، بطور متوسط هر ساله 165 روز همراه با يخبندان بوده، سال 1985 با 183 روز بيشترين تعداد روزهاي همراه با يخبندان را در طي دورة مذکور داشته است. از طرف ديگر شروع و خاتمه روزهاي همراه با يخبندان طي دورة مذکور، نوسان داشته است.
بطوريکه شروع يخبندان در سال 1986 از اواسط شهريورماه و در سال هاي 1971 و 1977 از دهة اول آذرماه بوده است. برهمين پايه خاتمه يخبندان ها نيز با نوسان زيادي همراه بوده است. بطوريکه در سال 1977 يخبندان بيش از يکماه به طول نکشيده و از دهم آذر تا دهم دي ماه اتفاق افتاده است ولي برعكس درسال 1986 يخبندان حدودا ًاز اوايل سپتامبر (اواسط شهريورماه) شروع و تا اواسط ماه مه (اواخر ارديبهشت) ادامه داشته است.
در مجموع بطور متوسط روزهاي يخبندان از دهة اول مهرماه شروع شده و تا اوايل ارديبهشت ماه ادامه مي‌يابد.
جدول 3-1243 : متوسط تعداد روزهاي همراه با يخبندان به تفكيك ماه طي دوره (2000-1970)
| ماه | jan | feb | mar | apr | may | jun | jul | aug | sep | oct | nov | dec | ann |
| تعداد روزهاي همره با يخبندان | 30 | 28 | 27 | 11 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 14 | 24 | 29 | 165 |
ج ـ رطوبت نسبي
رطوبت نسبي عبارت است از نسبت بخار آب موجود در محيط به حداكثر مقدار رطوبتي كه همان هوا در ساير شرايط سينوپتيكي يكسان در خود جاي مي دهد. اين نسبت به صورت درصد بيان مي شود. بررسي اين شاخص با ميزان بارش و تعيين محدوده هاي آسايش حرارتي و زيست اقليمي براي محيط‌هاي شهري و مسکوني بسيار مهم است. معمولاً رطوبت نسبي در ايستگاه هاي هواشناسي در ساعات 30/6 صبح 30/12 ظهر و 30/18 عصر به وقت محلي اندازه گيري مي شود. حداکثر رطوبت نسبي هوا معمولاً در ساعت30/6 و حداقل آن در ساعت 30/12 ظهر که نقطه اوج تابش آفتاب است، ايجاد مي گردد. ميانگين اين دو را معمولاً متوسط رطوبت نسبي روزانه مي نامند که تقريباً به ميزان رطوبت نسبي ساعت30/18 نزديک است. اين شاخص در قالب متوسط حداقل و حداکثر رطوبت نسبي و ميانگين رطوبت نسبي ماهانه بررسي و ارائه مي گردد. اطلاعات ايستگاه هواشناسي فيروزکوه نشان مي دهد که در ساعت 30/6 صبح به طور متوسط دامنة تغييرات اين شاخص طي دورة سي ساله ماهانه از 74 درصد تا 82 درصد در نوسان است و ميانگين سالانه آن نيز 77 درصد مي باشد.
به عبارت ديگر، در ساعات اوليه روز رطوبت نسبي هوا در فصول پاييز و زمستان صعودي و در فصل بهار سيرنزولي و بطئي دارد. در ساعت 30/12 ظهر نيز اطلاعات ثبت شده نشان مي دهند که رطوبت نسبي هوا در فصول زمستان و بهار سير نزولي و برعکس در فصل پاييز صعودي بوده است و در فصل تابستان اين شاخص همواره ثابت بوده است. اين مسئله بيانگر آنست كه منشاء رطوبت منطقه توده‌هاي هواي ورودي به آن هستند كه در فصل زمستان به اين سامان راه مي‌يابند و در فصل تابستان به دليل دوري از كانونهاي رطوبت و عدم ورود توده هاي مرطوب ميزان رطوبت اندك است. دامنة نوسان اين شاخص در ساعت30/12 بين 44 درصد در تابستان تا 72 درصد در زمستان متغير است. متوسط رطوبت نسبي سالانه در ساعت مذکور بالغ بر 56 درصد بدست مي آيد.
در ساعت30/18 عصر نيز بررسي اطلاعات و آمار مأخوذه نشان مي دهد که اين شاخص در زمستان و بهار سير نزولي، در تابستان ثابت و پاييز سير صعودي دارد. دامنة نوسان اين شاخص بين 58 درصد در تابستان تا 74 درصد در زمستان متغيراست. متوسط رطوبت نسبي سالانه در ساعت مذکور بالغ بر 65 درصد مي باشد. جدول7-1243 رطوبت نسبي را در ساعت مختلف روز و تغييرات ماهانه آن را طي دوره 30 ساله 2000 -1970 نشان مي دهد .
جدول 4-1243 : روند تغييرات رطوبت نسبي بر حسب ماه (2000-1970)
| شرح | jan | feb | mar | apr | may | jun | jul | aug | sep | oct | nov | dec | سالانه |
| 30/6 | 74 | 77 | 82 | 80 | 79 | 74 | 75 | 74 | 76 | 79 | 80 | 74 | 77 |
| 30/12 | 70 | 72 | 65 | 56 | 52 | 46 | 45 | 44 | 46 | 48 | 59 | 64 | 56 |
| 30/18 | 74 | 74 | 70 | 63 | 62 | 58 | 58 | 58 | 58 | 62 | 70 | 70 | 65 |
| ميانگين روزانه | 74 | 5/75 | 76 | 5/71 | 5/70 | 66 | 5/66 | 66 | 67 | 5/70 | 75 | 72 | 8/70 |
همانطوريکه در جدول بالا به وضوح آمده است کمترين متوسط رطوبت نسبي طي روز متعلق به اواسط تابستان با 44 درصد مي باشد. شاخص مذکور نشان مي دهد که در گرمترين ماه از سال (اوت مصادف با مرداد ماه) رطوبت نسبي هوا در نقطه اوج تابش آفتاب به ميزاني است که امکان تحمل آن براي انسان وجود دارد و خشکي هوا تأثير منفي زيادي بر آسايش ساکنان نمي گذارد. بدين خاطر است که در فصول گرم بويژه تابستان در اين شهر معتدل و تقريباً با گرماي ملايمي همراه است. نمودار1-1243 شاخص دما در ايستگاه فيروزكوه(2000-1970) و نمودار شماره 2-1243 تغييرات ماهانه رطوبت نسبي ايستگاه فيروزكوه در ساعات مختلف روز(2000-1970) را نشان مي دهد.
ـ بارندگي
آمار و اطلاعات دوره 30 ساله ايستگاه هواشناسي فيروزکوه نشان مي‌دهد که متوسط بارش سالانه در شهر فيروزکوه 30/272 ميلي متر مي باشد که به ترتيب 7/44 درصد و 1/25 درصد در فصول زمستان و بهار و 3/8 درصد و 9/21 درصد در فصول تابستان و پاييز اتفاق مي‌افتد. دامنة نوسان بارندگي سالانه طي دورة مذکور بين 162 ميليمتر در سال 1973 و 5/464 ميليمتر در سال 1974 متغير بوده است. شايان ذکر است که متوسط بارش سالانه طي دورة (2000-1970) به علت ثبت نشدن اين شاخص طي سالهاي 1978 تا 1983 و سال 1992 براي بقيه سالهاي دوره محاسبه شده است(جدول 8-1243). با توجه به اينكه حجم عمده‌اي از بارشها در فصل سرد و بخصوص زمستان فرو مي‌ريزد به لحاظ تيپ بارشها اين شهر در اقليم مديترانه‌اي قرار مي‌گيرد.
جدول شماره 5-1243 : متوسط بارش ماهانه، فصلي و سالانه شهر فيروزکوه (2000-1970)
| ماه | ژانويه | فوريه | مارس | آوريل | مي | ژوئن | ژوئيه | اوت | سپتامبر | اكتبر | نوامبر | دسامبر | سالانه | |
| ميزان بارش(mm) | 6/39 | 8/33 | 2/48 | 2/29 | 2/28 | 9/10 | 9/11 | 7/7 | 1/3 | 5/10 | 7/19 | 5/29 | 3/272 | |
| ميزان(mm) | فصلي | 6/121 | 3/68 | 7/22 | 7/59 | 3/272 | ||||||||
| سهم(درصد) | 7/44 | 1/25 | 3/8 | 9/21 | 100 | |||||||||
جدول بالا نشان مي دهد که نزديک به نصف بارشها در سه ماه فصل زمستان و عمدتاً به شکل برف صورت مي گيرد. بطوريکه اسفندماه با 2/48 ميلي متر بطور متوسط، مرطوب ترين ماه و شهريورماه با 1/3 ميليمتر خشک‌ترين ماه سال، طي دوره سي ساله(2000-1970) بوده است. از طرف ديگر، عمدة بارشها در فصول بهار و زمستان با مجموع 8/69 درصد از 3/273 ميلي متر متوسط بارش سالانه اتفاق افتاده است. حجم بارشهاي سالانه كفايت رطوبت و بارش را براي بسياري از فعاليتها از قبيل ديم كاري در دامنه‌ها، احياي مراتع و حتي باغات ديم را فراهم مي‌سازد.
از طرف ديگر حداکثر بارش طي شبانه روز در دورة آماري سي سال در اين ايستگاه در ماههاي مختلف متفاوت بوده است و از40 ميلي متر فراتر نرفته است. در روز 14 فوريه سال 2000 ميلادي مصادف با 25 بهمن سال 1379 طي 24 ساعت شبانه روز ، 40 ميلي متر برف باريده است كه نشاندهنده حجم بسيار سنگين برف است.
شايان ذکر است که حداکثر بارش طي 24 ساعت در شبانه روز طي دورة آماري به طور متوسط مابين 11 ميلي متر (حداقل) تا 40 ميلي متر (حداکثر) در نوسان بوده است .
آمار دورة سي سالة هواشناسي فيروزکوه نشان مي دهد که به طور متوسط سالانه 55 روز همراه با بارش نزولات جوي بوده است که 34 روز آن در فصول پاييز و زمستان و بقيه در فصول ديگر اتفاق افتاده است. بر همين پايه، بيشترين تعداد روزهاي همراه با بارش (83 روز) به سال 1984 تعلق دارد. نمودار5-1243 توزيع نسبي بارش فصلي را نشان مي‌دهد. (نمودار شماره5-1243 )توزيع ماهانه بارش در ايستگاه فيروزكوه را مي باشد. توزيع بارش فصلي نشان مي دهد كه زمستان با بارشهاي برفي، سهم عمده‌اي را بخود اختصاص داده است، با توجه به پيامدهاي بارشهاي برفي از قبيل مسدود شدن راهها و معابر، خطر سرخوردن و لغزش بويژه در معابر پرشيب و همچنين سنگين شدن سقف بامها لازم است تدابير مناسب جهت مقابله با اين پديده انديشيده شود.
هـ ـ تعداد ساعات آفتابي
باتوجه به استقرار شهر فيروزکوه در عرض جغرافيايي 35 درجه و 45 دقيقه سالانه بطور بالقوه 4/4449 ساعت حداکثر زماني است كه اين شهر مي‌تواند تابش خورشيدي دريافت نمايد (ساعات آفتابي ممكن). در حالي که ميزان محاسبه شده متوسط ساعات آفتابي واقعي ايستگاه برابر 7/3054 ساعت مي باشد. جدول شماره 6-1243 ساعات آفتابي ممكن و واقعي را در شهر فيروزكوه نشان مي دهد.
جدول شماره 6-1243 : متوسط بارش ماهانه فصلي و سالانه شهر فيروزکوه (2000-1970)
| ايستگاه فيروزکوه
45-35 |
ژانويه | فوريه | مارس | آوريل | مي | ژوئن | ژوئيه | اوت | سپتامبر | آكتبر | نوامبر | دسامبر | سالانه |
| ساعات آفتابي واقعي | 8/186 | 4/189 | 5/220 | 1/251 | 8/299 | 4/331 | 6/393 | 9/323 | 7/298 | 7/240 | 7/197 | 1/171 | 7/3054 |
| ساعات آفتابي ممكن | 6/307 | 8/349 | 5/372 | 5/419 | 2/455 | 3/437 | 9/435 | 9/393 | 9/368 | 7/306 | 7/310 | 4/301 | 4/4449 |
| درصد آفتاب گيري | 7/60 | 1/54 | 1/59 | 8/59 | 3/67 | 7/75 | 8/78 | 2/82 | 9/80 | 4/78 | 6/63 | 7/56 | 6/68 |
مطابق جدول 6-1243 حداکثر ساعات آفتابي ماهانه مربوط به ماههاي مرداد و شهريور و به ترتيب بالغ بر 2/82 و 9/80 درصد و حداقل متوسط ساعات آفتابي نيز مربوط به ماههاي بهمن و آذر و به ترتيب بالغ بر 1/54 و7/56 درصد مي باشد.
بعبارت ديگر، در فصل تابستان مقدار ابرناكي به كمتر از20 درصد اوقات مي رسد و تقريباً روزها همراه با تابش است اما در فصل زمستان مقدار ابرناكي از40 تا45 درصد است و تفاوت بين ساعات آفتابي ممكن و ساعات آفتاب واقعي بسيار زياد است.
ـ بررسي و تحليل جريان باد
به منظور تحليل وضعيت باد، داده‌هاي اقليمي 10 سال متوالي(2005-1996 ميلادي) استخراج گرديده و براساس آنها گلبادهاي ماهانه و فصلي و سالانه شهر فيروزكوه به دست آمده است.
جدول شماره7-1243 تعداد و درصد بادهاي وزيده شده از جهات مختلف در بازه هاي متفاوت سرعت برحسب ماه نشان مي دهد. براساس جدول فوق گلبادهاي ماهانه شهر فيروزكوه تهيه گرديده است. سري گلبادهاي شهر فيروزكوه در نمودارهاي صفحات بعد نشان داده شده است.
جدول شماره7-1243 جهت وسرعت بادهاي وزيده شده را بصورت فصلي و سالانه نشان مي دهد برهمين اساس نيز گلبادهاي فصلي وسالانه ترسيم گرديده است.
بررسي جريان فصلي و ماهانه باد نشان مي دهد كه مسير شمال شرقي و جنوب غربي در بيشتر ايام سال جريان باد غالب ، باد نايب غالب را تشكيل مي دهند. فصل بهار بيشترين مقدار باد را دارد. در طي ماههاي سال(به جز جهات شمال غربي و شمال در بعضي از ماهها) بادهايي از تمامي جهات جغرافيايي بر فراز شهر وزش مي يابد.
فصل پائيز آرام ترين باد سال را دارد بطوريكه حدود 63/66 درصد از ديده باني ها هواي آرام در اين فصل ثبت نموده اند. به همين دليل، پديده اينورژن يا وارونگي دمايي كه به تشديد آلودگي مي انجامد از نمودهاي غالب اين فصل به شمار مي رود.
ـ بررسي جريان ماهانه، فصلي و سالانه باد
ژانويه
71/79 درصد مواقع ديده باني دراين ماه مصادف با هواي آرام است. در ضمن، اين ماه در رتبه دوم بيشترين مقدار هواي آرام قرار دارد. مسير شمال شرقي با55/7 درصد وزش، مسير غالب به شمار مي رود و مسير جنوب غربي با48/7 درصد جهت باد نايب غالب را تشكيل مي دهد. اما شديدترين و قوي ترين بادها با ميانگين سرعت بيش از7 متر در ثانيه از جهت جنوب وزش مي يابند. البته فراواني وقوع بادها كم است. جهت جنوب شرقي با06/0درصد كمترين دفعات وزش را نشان مي دهد.
فوريه
دراين ماه8/65 درصد مواقع هواي آرام گزارش شده در ساير مواقع، باد از جهات مختلف وزش مي يابد. مسير جنوب غربي با49/14 درصد وزش، مسير غالب به شمار مي رود. بطور عمده بادها سرعتي در حدود5 تا7 متر در ثانيه دارد. البته در باز سرعت بيش از7 متر در ثانيه نيز بادهايي وزيده مي شود. بادهايي كه از شدت و سرعت بيشتري برخوردارند از شرق وزش مي يابند. سمت شمال شرقي با75/9 باد نايب غالب را تشكيل مي دهد و جهت شمال غربي بدون وزش باد مي باشد.
مارس
مقدار هواي آرام اين ماه در حدود35/53 درصد محاسبه شده است. باد جنوب غربي با61/19 درصد مسير غالب را تشكيل مي دهد. پس از آن مسير شمال شرقي با8/13 درصد از كل وزش، مسير نايب غالب به شمار مي‌رود. شديدترين و قوي ترين باد با سرعت ميانگين بيش از7 متر در ثانيه از سمت شرقي مي وزد. جريان باد جنوب شرقي با19/0 درصد كمترين فراواني را دارد.
بطوركلي فصل زمستان عمدتاً تحت تأثير جريانات جنوب غربي با84/13 درصد است و باد نايب غالب از سمت شمال شرقي با32/9 درصد فراواني از كل ديده بانيها وزش مي يابد. همچنين در فصل زمستان از ساير جهات جغرافيايي(به جز غالب و نايب) مقدار و جريان باد اندك است.
آوريل
حدود6/42 درصد از مواقع هواي اين ماه آرام است. باد جنوب غربي با6/22 درصد و باد شمال شرقي با8/13 درصد وزش ها به ترتيب مسيرهاي غالب و نايب غالب را تشكيل مي دهند.
وزش بادهاي با سرعت بيشتر كه به عنوان باد مسلط شناخته مي شوند از سمت جنوب غربي وزش مي يابد. جهت جنوب شرقي و شمالي با4/0 درصد كمترين فراواني وقوع باد را نشان مي دهند.
مي
مقدار هواي آرام با9/42 درصد ازكل ديده باني ها را دارا مي باشد. مسير جنوب غربي با فراواني 24/17 درصد كه بخش عمده اي از آن در طبقه5 تا7 متر در ثانيه قرار دارد به عنوان مسير غالب و باد شمال شرقي با16 درصد مسير نايب غالب را شكل مي دهد و حداقل وزش در جهت شمال و شمال غربي با فراواني 32/0 درصد مي‌باشد.
ژوئن
اين ماه با توجه به ماههاي گذشته از مقدار هواي آرام كمتري برخوردار مي باشد. مقدار هواي آرام،2/37 درصد از ديده باني ماهانه را تشكيل مي دهد. مسير شمال شرقي با4/26 درصد وزش، جريان غالب و مسير شرقي با8/16 درصد، باد نايب غالب به شمار مي رود. ضمناً شديدترين و بيشترين مقدار باد با سرعت بيش از7 متر در ثانيه در مسير شرق مي‌باشد. اين ماه در آستانه تغييرات فصلي است.
بطوركلي فصل بهار داراي92/40 درصد هواي آرام است و مسير شمال شرقي با7/18 درصد جهت باد غالب را شامل مي شود. مسير جنوب غربي بادنايب غالب را به وجود مي آورند و همچنين شديدترين و بيشترين بادها درطول اين ماه ازسال با سرعت بيشتر از7 متر در ثانيه منطبق بر مسير شرقي است و كمترين وزش باد از جهت شمال كه فراواني24/0 درصد را نشان مي دهد.
درضمن كمترين مقدار هواي آرام مربوط به اين فصل مي باشد به عبارت ديگر، هوا در اين ماهها در آستانه تغييرات فصلي و افزايش دما به شدت متلاطم است. مي توان گفت محدوده مورد مطالعه دراين فصل همچون ديگر نقاط كشور و بطور كلي اقليم منطقه‌اي ايران، داراي هواي مطبوع و ملايمي است و كمترين آلودگي را دارد.
ژوئيه
اولين رتبه از نظر كمترين مقدار هواي آرام با19/36 درصد ازكل ديده باني هاي ماهانه مربوط به اين ماه از سال است كه اين نيز خود نشان دهنده تغييرات دما و تأثير عوامل محلي و جابجايي كانونهاي فشار است. مسير باد غالب به سمت شمال شرقي تمايل پيدا مي كند و در مجموع 77/30 درصد از كل ديده باني ها وزش هوا از اين سمت را نشان مي‌دهد. با اين حال باد شرقي با94/21 درصد مسير نايب غالب به شمار مي رود. شديدترين و بيشترين تعداد بادها تا سرعت5 تا7 متر در ثانيه بر مسير غالب منطبق مي باشد. كمترين وزش باد از جهت شمال غربي به مقدار13/0 درصد مي‌باشد.
اوت
مقدار هواي آرام دراين ماه45/44 درصد نسبت به كل ديده باني هاست كه نشان دهنده كاهش نسبي جريان هواست. جهت شمال شرقي به مقدار74/25 درصد و شرقي به مقدار 52/16 درصد به ترتيب بادهاي غالب و نايب غالب به شمار مي روند. همچنين باد شمال غربي با32/0 درصد كمترين فراواني را دارد.
سپتامبر
16/47 درصد از مواقع ديده باني داراي هواي آرام است. مسير شمال شرقي به عنوان جهت باد غالب منطقه شناخته مي شود. بطوريكه 2/18 درصداز ديده باني وزش باد از اين سمت را نشان مي دهد. مسير جنوب غربي با33/14 درصد مسير نايب غالب است و اما شديدترين بادها با سرعت5 تا7 متر در ثانيه و بيش از7 متر در ثانيه بر مسير غالب منطبق مي‌باشد. از سمت شمال غربي كمترين مقدار باد با2/0 درصد به ثبت رسيده است.
در مجموع فصل تابستان بطور متوسط07/43 درصد هواي آرام دارد. جهات شمال شرقي و شرق در فراواني تعداد بادها به ترتيب مسير غالب و نايب غالب به شمار مي رود. با اين توضيح كه وقوع بادهايي با ميانگين سرعت5 تا7 متر در ثانيه يا بيشتر از7 متر در ثانيه بر مسير غالب منطبق مي باشد.
اكتبر
هواي آرام در اين ماه حدود94/55 درصد از ديده بانيها را به خود اختصاص مي‌دهد. باد جنوب غربي با77/16 درصد و باد شمال شرقي با26/10 درصد وزش به ترتيب مسيرهاي غالب و نايب غالب را تشكيل مي‌دهند بخش عمده‌اي از جريان باد با سرعت 5 تا7 متر در ثانيه از سمت جنوب غربي مي باشد. ضمناً در اين ماه از باد شرقي كاسته شده و همچنين جهت باد غالب از اين ماه تغيير كرده است كمترين مقدار باد از سمت شمال به مقدار13/0 درصد از ديده باني را تشكيل مي دهد.
نوامبر
در اين ماه مقدار هواي آرام افزوده شده و حدود53/65 درصد مواقع هوا آرام است. باد جنوب غربي تا6/13 درصد وزش باد غالب را تشكيل مي دهد و مسير شمال شرقي با2/10 درصد مسير نايب غالب است و هيچگونه وزشي از سمت شمال غربي مشاهده نمي شود.
دسامبر
اين ماه داراي بيشتر مقدار هواي آرام است و حدود1/77 درصد از ديده باني ها همراه با هواي آرام بوده است. جهت باد غالب جنوب غربي است كه 35/9 درصد فراواني را شامل مي شود و باد شمال شرقي با06/6 درصد مسير نايب غالب است. بادهاي با شدت بالا منطبق بر مسير غالب مي باشد در اين ماه نيز همچون بسياري از ايام سال از جهت شمالي كمترين وزش باد را شاهد هستيم.
فصل پائيز در ميان ساير فصول از هواي آرامتري برخوردار است و در مجموع 63/66 درصد از مواقع هوا آرام است. جهت جنوب غربي باد غالب اين فصل است و شديدترين بادها از همين جهت مي وزد. جهت شمال شرقي مسير نايب غالب به شمار مي رود و همچنين كمترين ميزان باد از سمت شمال غربي به ميزان11/0 درصد ديده باني مي باشد.
گلباد شهر فيروزكوه بيانگر اين نكته است كه حدود85/53 درصد از مواقع شبانه روز هواي شهر آرام است و در ساير اوقات باد از جهت مختلف مي وزد حدود3/0 درصد از بادهاي وزيده شده سرعتي حدود1 تا3 متر در ثانيه دارند و2/11 درصد نيز ميانگين سرعت آنها3 تا5 متر در ثانيه است كه هر دو گروه از بادهاي فوق جريانهاي نسيم ضعيفي را به وجود مي آورند. حدود22/31 درصد از بادها نيز ميانگين سرعت آنها5 تا7 متر در ثانيه است كه سري بادهاي نسبتاً قوي را شامل مي شود. حدود43/3 درصد از بادها نيز ميانگين سرعت آنها بيش از7 متر در ثانيه مي‌شوند در طول سال جهت با شمال شرقي با48/15 درصد از كل فراواني جهت غالب را شامل مي شود و باد جنوب غربي با02/13 درصد مسير نايب غالب و باد شمال غربي با25/0 درصد حداقل ميزان وزش باد را دارا بوده است.
وضعيت كلي جريان هوا كه در رگبارهاي ماهانه، فصلي و سالانه ترسيم شده اند، براساس داده هاي اقليمي ايستگاه سينوپتيك فيروزكوه است.
متوسط بالاترين سرعت بادها با سرعت 13نات متعلق به باد شمال شرقي است که در فصل بهار و بويژه خردادماه بوقوع مي پيوندد. همانطوريکه در جدول 10-1243 آمده است. متوسط سرعت باد غالب در فصول پاييز بين 3/9 تا 8/10 نات، فصل تابستان بين 1/11 تا 2/12 نات، در فصل بهار بين 9/10 تا 13 نات و در زمستان بين 9/9 تا 1/10 نات مي باشد.
برهمين پايه شديدترين بادها در ماههاي تير و خرداد اتفاق مي افتد که به ترتيب سرعتي بالغ بر 4/16 و 2/15 نات را دارا هستند.
جدول شماره: 7-1243 : ويژگيهاي باد غالب و متوسط سرعت باد در ايستگاه فيروزکوه (2000-1993)
| شرح | ann | dec | nov | oct | sep | aug | jul | jun | may | apr | mar | feb | jan |
| جهت باد غالب | NE | SW | SW | NE | NE | NE | NE | NE | NE | SW | SW | SW | SW |
| سرعت باد غالب | 1/11 | 6/10 | 3/9 | 8/10 | 2/12 | 1/11 | 12 | 13 | 9/10 | 3/11 | 9/9 | 1/10 | 9/9 |
| جهت شديدترين باد | NE | SE | SE | E | NE | NE | NE | E | NE | NW | NW | NE | E |
| حداکثر سرعت باد | 4/16 | 9/13 | 3/10 | 7/12 | 8/13 | 8/13 | 4/16 | 2/15 | 2/12 | 4/13 | 6/11 | 5/11 | 2/12 |
| درصد وقوع باد | 4/14 | 5/10 | 4/14 | 1/13 | 9/16 | 8/22 | 8/29 | 2/25 | 3/15 | 6/20 | 1/18 | 3/16 | 7/6 |
| درصد حالت آرام | 5/53 | 1/76 | 1/60 | 2/52 | 2/47 | 46 | 6/38 | 8/38 | 4/45 | 2/44 | 7/55 | 7/64 | 9/72 |
4-4-2-1- پهنه بندي اقليمي
در مباحث آب و هواشناسي به جهت طبقه بندي اقليمي مناطق مختلف کره خاکي روشهاي گوناگوني ابداع شده است که از آن جمله مي توان به طبقه بندي کوپن، آمبرژه، سيليانيف، بلر، دومارتن و نظاير آنها اشاره کرد.
براساس تقسيمات اقليمي ايران به سبک کوپن تصحيح دکتر گنجي، اين منطقه در محدودة اقليمs وD قرار مي گيرد که مهمترين ويژگيهاي آن عبارت است:
– دماي گرمترين ماه سال بيش از 10 درجه سانتي گراد (سردترين ماه کمتر از 3- درجه سانتيگراد) است.
– بارش در خشک ترين ماه تابستان کمتر از يک سوم بارش در مرطوب ترين ماه زمستان است.
براساس تقسيمات اقليمي کوپن با تصحيح دکتر عدل، اين منطقه در محدودة اقليم Dsb قرار مي‌گيرد که مهمترين مشخصه آنها عبارت است :
– بارش در خشک ترين ماه تابستان يک سوم بارش در مرطوبترين ماه زمستان است.
– دماي گرمترين ماه کمتر از 22 درجه سانتي گراد و دماي ماهانه حداقل 4 ماه از سال مساوي يا بيشتر از 10 درجه سانتي گراد است. براساس روش دمارتن كه براساس متوسط بارندگي سالانه(ميلي متر) و ميانگين سالانه درجه حرارت(درجه سانتي گراد) استوار مي باشد، اين شهر در اقليم مديترانه اي يا A3 قرار مي‌گيرد.
جدول 1-1244 : مناطق اقليمي بر پايه روش دمارتن
| تقسيمات اقليمي | حدود شاخص خشکي (I) | نماد A |
| خشک | کوچکتر از 10 | AI |
| نيمه خشک | 9/19 – 10 | A2 |
| مديترانه اي | 9/23 – 20 | A3 |
| نيمه مرطوب | 9/27 – 24 | A4 |
| مرطوب | 9/34 – 28 | A5 |
| خيلي مرطوب (الف) | 9/54 – 35 | A6 |
| خيلي مرطوب (ب) | بزرگتر از 55 | A7 |
5-4-2-1- بررسي نمودار زيست اقليمي
نمودار زيست اقليمي«اولگي» (Olgey) با استفاده از عناصر رطوبت و درجه حرارت محدوده آسايش حرارتي و زيست اقليمي را براي انسان نشان مي‌دهد. در واقع، با پياده كردن وضعيت ميانگين رطوبت و حرارت ماهيانه بر روي اين نمودار، شرايط اقليمي مكان مورد مطالعه نسبت به محدوده آسايش سنجيده مي‌شود. محدود آسايش نشاندهنده وضعيت مطلوب و قابل قبول براي زيست است بطوريكه به هيچگونه پوشاك اضافي و يا استفاده از وسايل گرمازا وسرما نياز نيست. البته نمودار زيست اقليمي شرايط انسان را در هواي باز و در محيط خارج از منزل نشان مي‌دهد. براي فضاهاي دربسته و منازل از نمودار بيوكليماتيك ساختماني استفاده مي‌شود. در نمودار زيست اقليمي «اولگي» با استفاده از جريان نسيم طبيعي هوا، محدوده آسايش تا حدودي توسعه يافته است و در ساير وضعيت‌ها نياز به گرما و يا رطوبت و … نيز بيان گرديده است. نمودار شماره1- 1245شرايط زيست اقليمي شهر فيروزكوه را طي ماههاي مختلف سال نشان مي‌دهد.
همچنانكه مشاهده مي‌شود در ماه هاي ارديبهشت، خرداد و شهريور، روزها داراي آب و هواي مطلوبي بوده و در محدوده آسايش حرارتي قرار دارد. درماه هاي تير و مرداد با گرمتر شدن هوا شرايط اقليم از محدوده آسايش اندكي فاصله مي گيرد. بطوريكه دماي بالاتر از25 درجه با توجه به تابش و تشعشع خورشيدي در ارتفاع شهر فيروزكوه تا حدودي ناراحت كننده بنظر مي رسد. با اين حال وزش نسيم ملايم با سرعت نيم متر بر ثانيه و كمتر از آن به ايجاد آب وهواي مطلوب انجاميده و شرايط زيست محيطي مناسبي فراهم مي سازد، بطوريكه در گرمترين روزهاي سال نيز وزش نسيم ملايم منجر به مطلوبيت شرايط زيست محيطي گرديده و نياز به وسايل خنك كننده مكانيكي احساس نمي شود. بهره برداري از جريان باد غالب تابستاني و ايجاد كوران طبيعي در معابر و فضاهاي بسته براي خنك كردن اين مكانها كفايت مي كند. خوشبختانه با توجه به وضعيت توپوگرافي شهر و ديگر ويژگيهاي جغرافيايي آن جريان نسيم ملايم در تمام اوقات سال برقرار است و به راحتي مي‌توان از اين عنصر اقليمي جهت معماري متناسب با اقليم بهره برد. از مهرماه هوا بطور نسبي سرد مي شود، اما در صورت استفاه از برخورداري تابش خورشيدي شرايط اقليمي براي روزهاي نسبتاً مناسب است. در واقع، روزهاي سرد براي شهر فيروزكوه از آبانماه تا فروردين و به مدت 6 ماه است كه با وجود رطوبت نسبي مطلوب، دماي هواي كمتر از 15 درجه است و در طيف حرارتي 1 تا 5/14 درجه تغييرات دارد.
شرايط زيست اقليمي شهر فيروزكوه در شبها بسيار متفاوت از وضعيت روزهاي آنست بطوريكه هيچ شب گرمي در آن وجود ندارد. شبهاي فروردين، ارديبهشت و مهرماه خنك و تا حدودي سرد هستند. از آبان ماه تا اسفند شبها سرد است، بطوريكه ميانگين دماي شبانه در هيچيك از ماه هاي فوق به ده درجه سيلسيوس نمي رسد. شبهاي آذر، دي و بهمن در مرز يخبندان قرار دارند.
6-4-2-1- ارزيابي معيار ماهاني
«كارل ماهاني» براي ارزيابي اقليمي يك منطقه و تشخيص مسائل معماري آن، جداولي را تنظيم كرده كه ضمن بررسي وضعيت دمايي ماهانه در طي روز و شب و نيزمتوسط رطوبت و بارندگي، با استفاده از ميانگين سالانه دما گروه رطوبت نسبي را مشخص كرده و براساس آن، دماهاي محدوده آسايش راحت در روز يا شب را مشخص مي‌سازد. سپس با جايگذاري ميانگين هاي دمايي مكان مورد مطالعه به تعيين وضعيت گرمايي آن می پردازد. جدول شماره1-1246، ارزيابي‌هاي اوليه از وضعيت اقليمي شهر فيروزكوه را نشان مي‌دهد. همچنانكه مشاهده مي‌شود وضعيت گرمايي روزها 5 ماه سرد، 4 ماه معتدل و 3 ماه گرم است. شبها نيز شامل 7 ماه سرد و 5 ماه معتدل هستند.
نتايج ارزيابيها در قسمت «د» از جدول فوق الذكر علامت زده شده و جمع شاخصها نيز در انتهاي هر رديف آمده است. لازم به ذكر است كه در ارزيابي ماهاني، مناطقي كه بارندگي ماهانه آنها بيش از 200 ميليمتر باشد، تدابير مقابله با باران توصيه شده است. ليكن با توجه به شرايط اقليمي كشور و ماهيت رگبارهاي شديد سالانه در اين منطقه، ماه‌هايي كه بارندگي آنها بيش از 100 ميليمتر است علامت زده شده اند. به اين ترتيب، مقابله با باران در ماه هاي آذر، دي و بهمن توصيه شده است.
با جايگذاري جمع شاخصهاي بدست آمده درصدر جداول «مقدماتي» و «جزئياتي» ، احكام معماري متناسب با اقليم منطقه بصورت هاشورزده مشخص گرديده است. جدول شماره 2-1246 توصيه هاي مقدماتي معماري و جدول شماره 3-1246 توصيه هاي معماري در خصوص جزئيات ساختماني براي شهر فيروزكوه را نشان مي‌دهد.
همانگونه كه مشاهده مي‌شود بافت فشرده با ساختمانهايي كه محور آنها در امتداد شرق به غرب قرارگرفته با ديوارهاي سنگين اعم از داخلي و خارجي و حفاظت از باران جزو توصيه هاي مقدماتي معماري شهر فيروزكوه است. پيشنهادات ماهاني در مورد جزئيات ساختماني عبارتست از: ايجاد پنجره ها و نورگيرهايي متوسط و در حدود 25 تا 40 درصد مساحت ديوارهاي روبه آفتاب ، بطوريكه محل روزنه يا نورگير در ارتفاع بدن انسان تعبيه شود. ضمناً پنجره ها و روزنه ها در مقابل باران و تابش مستقيم خورشيد حفاظت شوند. سقفها سبك با عايق بندي خوب تعبيه شود. ضمناً عايق کاری ديوارها و كف ساختمانها نيز بايد به صورت سنگين و با زمان تأخير بيش از 8 ساعت و تدارك لازم جهت ردكردن آب باران صورت گيرد. همچنين فضاهايي براي خوابيدن در هواي آزاد جهت برخورداري از كوران هوا در ماه هاي تابستان پيشنهاد مي‌گردد.
جدول شماره 1-1246: ارزيابي هاي اوليه از وضعيت اقليمي شهرفيروزكوه
نام محل: فيروزكوه طول جغرافيايي: 33درجه و50دقيقه عرض جغرافيايي: 20درجه و46دقيقه ارتفاع از سطح دريا: 1900متر
| آذر | آبان | مهر | شهريور | مرداد | تير | خرداد | ارديبهشت | فروردين | اسفند | بهمن | دي | دما به سانتيگراد |
| 6/4 | 4/12 | 3/18 | 7/24 | 6/28 | 8/28 | 5/26 | 7/20 | 8/15 | 7 | 8/1 | 4/0 | معدل ماهيانه دماي ماكسيم |
| 5/8- | 7/2- | 4/1 | 5/6 | 9/11 | 9/12 | 10 | 8/5 | 6/1 | 4/4- | 9/10- | 3/13- | معدل ماهيانه دماي مينيمم |
| 1/13 | 1/15 | 9/16 | 2/18 | 7/16 | 9/15 | 5/16 | 9/14 | 2/14 | 4/11 | 7/12 | 7/13 | نوسان ماهيانه دما |
| 74 | 80 | 79 | 76 | 74 | 75 | 74 | 79 | 80 | 82 | 77 | 74 | معدل ماهيانه حداكثر | رطوبت نسبي |
| 64 | 59 | 48 | 46 | 44 | 45 | 46 | 52 | 56 | 65 | 72 | 70 | معدل ماهيانه حداقل | |
| 72 | 75 | 5/70 | 67 | 66 | 5/66 | 66 | 5/70 | 5/71 | 76 | 5/75 | 74 | معدل كل | |
| 4 | 4 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 4 | 4 | 4 | 4 | 4 | گروه رطوبت نسبي | |
| 5/29 | 7/19 | 5/10 | 1/3 | 7/7 | 9/11 | 9/10 | 2/28 | 2/29 | 2/48 | 8/33 | 6/39 | بارندگي به ميليمتر | |
| باد غالب | باد | ||||||||||||
| باد نايب غالب | |||||||||||||
| 6-4 | 4/12 | 3/18 | 7/24 | 6/28 | 8/28 | 5/26 | 7/20 | 8/15 | 7 | 8/1 | 4/0 | معدل ماهيانه دماي ماكسيم | |
| 24 | 24 | 26 | 26 | 26 | 26 | 26 | 24 | 24 | 24 | 24 | 24 | حداكثر | منطقه راحت روز |
| 18 | 18 | 19 | 19 | 19 | 19 | 19 | 18 | 18 | 18 | 18 | 18 | حداقل | |
| 5/8- | 7/2- | 4/1 | 5/6 | 9/11 | 9/12 | 10 | 8/5 | 6/1 | 4/4- | 9/10- | 3/13- | معدل ماهيانه دماي مي نيمم | |
| 15 | 18 | 19 | 19 | 19 | 19 | 19 | 18 | 18 | 18 | 18 | 18 | حداكثر | منطقه راحت شب |
| 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | حداقل | |
| سرد | سرد | معتدل | معتدل | گرم | گرم | معتدل | معتدل | سرد | سرد | سرد | سرد | روز | تعيين وضعيت گرمايي |
| سرد | سرد | سرد | سرد | متعدل | معتدل | سرد | سرد | سرد | سرد | سرد | سرد | شب | |
شاخص گرمايي
| 0 | جريان هوا ضروريست H1 | |||||||||||
| 2 | جريان هوا مطبوع است H2 | |||||||||||
| 3 | √ | √ | √ | مقابله با باران ضروريست H3 | ||||||||
| 3 | √ | √ | √ | انباشت گرمادر جدارساختمان ضروريست A1 | ||||||||
| 2 | √ | √ | √ | خواب شبانه در هواي آزاد A2 | ||||||||
| 6 | √ | √ | √ | √ | √ | √ | مشكل ماههاي سرد. A 3 |
جدول شماره 2-1246: پيشنهادات مقدماتي معماري
| پيشنهادات | شاخص هاي وضعيت گرمايي | |||||
| A3 | A2 | A1 | H3 | H2 | H1 | |
| 6 | 2 | 3 | 3 | 2 | 0 | |
شيوه استقرار ساختمان
| 1- طول ساختمانها در امتداد شرق و غرب | 1 | 10-0 | |||||
| 12-5 | 12،11 | ||||||
| 2- معماري فشرده با حياط | 2 | 4-0 |
فضاي بين ساختمانها
| 3- مجموعه گسترده و باز براي استفاده از باد | 3 | 12و11 | |||||
| 4- مانند بالا، بشرط جلوگيري از باد سرد وگرم | 4 | 10و2 | |||||
| 5- مجموعه فشرده | 5 | 10و0 |
جريان هوا در داخل ساختمان
| 6-اطاقهاي منفرد براي استفاده ازكوران دائم | 6 | 12-3 | |||||
| 7- اطاقهاي بهم چسبيده و پيش بيني جريان هوا بطور موقت در مواقع لازم | 7 | 5-0 | 2 و1 | ||||
| 12-6 | |||||||
| 12-2 | |||||||
| 8- جريان محسوس هوا لازم نيست | 8 | 1و0 | 0 |
پنجره ها
| 9- پنجره هاي بزرگ40 تا80% ديوارهاي شمالي و جنوبي | 9 | 0 | 1و0 | ||||
| 10- پنجره هاي بسياركوچك- 10تا20% | 10 | 1و0 | 12و11 | ||||
| 11- پنجره هاي متوسط-20 تا40% | 11 | كلية | شرايط | ديگر | كلية | شرايط | ديگر |
ديوارها
| 12- ديوارهاي سبك- “زمان تا خبر” كوتاه | 12 | 5-0 | |||||
| 13- ديوارهاي سنگين- اعم از داخلي و خارجي | 13 | 12-3 |
سقفها
| 14- سقفهاي سبك، با عايق حرارتي | 14 | 5-0 | |||||
| 15- سقفهاي‌سنگين- زمان تأخيربيش از8ساعت | 15 | 12-6 |
خواب شبانه در هواي آزاد
| 16- فضا براي خواب شبانه ضروريست | 16 | 12-2 |
حفاظت از باران
| 17- حفاظت در مقابل باران شديد ضروريست | 17 | 12-3 |
جدول شماره 3-1246: پيشنهاد در مورد جزئيات معماري
| شاخص هاي وضعيت گرمايي | |||||
| A3 | A2 | A1 | H3 | H2 | H1 |
| 6 | 2 | 3 | 3 | 2 | 0 |
پيشنهاد در مورد جزئيات ساختماني
وسعت روزنه ، نورگير، پنجره
| وسيع:40-80% ديوارهاي شمالي و جنوبي | 1 | 0 | 1و0 | ||||
| متوسط: 25-40% مساحت ديوار | 2 | 12-1 | |||||
| 5-2 | |||||||
| كوچك: 15-25% مساحت ديوار | 3 | 10-6 | |||||
| بسياركوچك10-20% مساحت ديوار | 4 | 3-0 | 12و11 | ||||
| متوسط 25-40% مساحت ديوار | 5 | 12-4 | |||||
محل روزنه…..
| درديوارهاي شمالي وجنوبي، روبه باد و در ارتفاع بدن انسان | 6 | 2-0 | 12-2 | ||||
| 5-0 | 3-1 | ||||||
| 12-6 | |||||||
| مثل بالا-در ديوارهاي داخلي نيز تعبيه شود | 7 | 12-2 | 0 |
حفاظت روزنه
| از اشعه مستقيم خورشيد محفوظ نگه داشته شود | 8 | 2-0 | |||||
| درمقابل باران حفاظت شود | 9 | 12-2 |
ديوارها وكف ها
| ظرفيت گرمايي كم – سبك | 10 | 2-0 | |||||
| سنگين – بيش از 8 ساعت زمان تأخير | 11 | 12-3 |
سقفها
| سبك، سطح منعكس كننده- دوجداره | 12 | 2-0 | 12-10 | ||||
| سبك- عايقبندي خوب | 13 | 12-3 | |||||
| 5-0 | 9-0 | ||||||
| سنگين، بيش از8 ساعت زمان تأخير | 14 | 12-6 |
فضاي خارجي
| فضابراي خوابيدن در هواي آزاد | 15 | 12-1 | |||||
| تدارك كافي براي ردكردن آب باران | 16 | 12-1 |
5-2-1- سيستم حرکت آبهاي سطحي (باران) و موقعيت مسيل ها در شهر
دشت فيروزکوه با وسعتي حدود 2806 کيلومترمربع در طول هاي جغرافيايي 52 درجه و 16 دقيقه تا 53 درجه و 9 دقيقه و عرضهاي جغرافيايي 35 درجه و 31 دقيقه تا 35 درجه و 53 دقيقه شرقي واقع گرديده است. از مجموع وسعت واحد هيدرولوژيک فيروزکوه 4/2704 کيلومترمربع در استان تهران و 6/101 کيلومترمربع از ناحيه کوهستاني در استان سمنان واقع است.
حداکثر ارتفاع حوزه آبريز مشرف بر دشت مربوط به ارتفاعات شمالي خپار با ارتفاع 3819 متر و حداقل ارتفاع مربوط به ناحيه موئين در خروجي منطقه با ارتفاع حداکثر 1500 متر است. ارتفاع متوسط دشت حدود 1690 متر بوده و جهت شيب عمومي به تبعيت از ارتفاعات البرز مرکزي، شمال شرقي ـ جنوب غربي مي باشد.
شهر فيروزکوه به لحاظ استقرار در بخش مياني اين دشت و محل تلاقي رودخانه هاي گورسفيد، فيروزکوه و نمرود واقع شده است به عبارت ديگر اين شهر در ابتداي دره اي استقرار يافته است که از اين به بعد (به سمت جنوب) تمامي رودخانه‌هاي فصلي و دائمي به اين دره متصل شده و رودخانه حبله رود را تشکيل مي دهند.
در محدودة پيراموني شهر فيروزکوه رودخانه هاي گورسفيد و فيروزکوه و با ترکيب آنها رودخانه حبله رود جريان دارند. شايان ذکر است که تعدادي مسيل نيز با جهت عمومي شمال به جنوب در شهر و پيرامون آن وجود دارند که در نهايت به رودخانه حبله رود مي پيوندند.
همانطوريکه در نقشة شماره 1-125 مشاهده مي‌گردد در محدودة طبيعي شهر، رودخانة فيروزکوه با جهت شمال شرقي به جنوب غربي جريان داشته و در نهايت عبور از محلات اسطو و جمشيدآباد در محدوده جنوبي شهر به رودخانه گورسفيد سرازير مي گردد. در محدودة بافت قديم شهر رودخانه ساواشي يا فيروزکوه که از ارتفاعات شمال غربي شهر سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از روستاهاي جليزجند و نام‌آور به اراضي و دشت موصوف به کلفور سرازير شده و در نهايت در انتهاي شرقي اين دشت با جهت شمال غربي به جنوب شرقي در بخش جنوبي شهر به رودخانه حبله رود مي پيوندد.
اين رودخانه به علت تأمين آب دشت کلفور به عنوان منبع تغذيه شبکه آب شرب شهر از اهميت بسزايي برخوردار است. در بخشهاي شمالي شهر نيز دو رشته مسيل خشک جريان دارند که در غرب، محله ولي عصر و شرق آن با جهت شمال به جنوب آبهاي سطحي بالا دست را جمع مي کنند. محل تلاقي و اتصال اين دو رشته مسيل به رودخانه هاي جنوبي شهر به علت ساخت و سازهاي شهر و خيابان کشي از بين رفته اند و اين مسئله مي تواند در آينده مسائل زيادي را براي شهر به وجود بياورد.
در محدودة شهر فيروزکوه دو واحد ايستگاه هيدرومتري وجود داردکه يکي براي سنجش تغييرات آب رودخانه گورسفيد و ديگري ثبت اطلاعات رودخانه حبله رود در جنوب شهر بعد از پيوستن رودخانه فيروزکوه از سمت شمال شرق شهر ايجاد شده اند.
مساحت حوزه آبريز رودخانه گورسفيد 495 کيلومترمربع و رودخانه فيروزکوه 581 کيلومترمربع مي باشد.
برپايه مطالعه طرح جامع آب (مهندسين مشاور جاماب) مشخصات رودخانه هاي محدودة شهر فيروزکوه به شرح جدول 1-125 مي باشد.
جدول 1- 125دبي متوسط سالانه،حداقل و حداكثر آبدهي رودخانه هاي گورسفيد و حبله رود
| نام رودخانه | ايستگاه | ميزان آبدهي (ليتر در ثانيه) | دبي ويژه | ||
| حداقل | حداکثر | متوسط | |||
| گورسفيد | فيروزکوه | 35/0 | 05/1 | 65/0 | 31/1 |
| حبله رود | فيروزکوه | 54/0 | 11/2 | 23/1 | 12/2 |
الف ـ رودخانه گورسفيد
اين رودخانه از سرشاخه هاي اصلي حبله رود محسوب مي گردد كه پس از جريان يافتن به موازات جاده سمنان- فيروزکوه در محدودة شهر فيروزکوه و در حد فاصل ارتفاعات شرقي و خط راه آهن جريان مي يابد و پس از طي طريق با همان جهت در قسمتهاي جنوبي شهر به همراه رودخانه فيروزکوه، رودخانه حبله رود را مي سازد. قريب به يقين تمامي مسيلهاي شمالي و آبهاي سطحي داخل شهر بويژه آبهاي سطحي بافت قديم وارد اين رودخانه مي شوند. شايان ذکر است که پسابهاي سطحي شهر نيز در محدودة ايستگاه راه‌آهن وارد اين رودخانه شده و بشدت آنرا آلوده مي‌سازد.
در بخش جنوبي شهر اين رودخانه با پيچ و خم هاي زيادي و دريافت پساب و فاضلابهاي سطحي شهر و بعضاً زباله‌هاي شهري به سمت جنوب شهر روانه مي گردد. در اين قسمت شهرداري اقدام به ايجاد ديوارة سنگي ساحلي براي رودخانه نموده و در بعضي جاها نيز بستر قديمي رودخانه رعايت نشده و بعضاً عرض رودخانه (مطابق ديواره هاي ساخته شده) به 4 متر کاهش مي يابد. در قديم اين رودخانه يکي از منابع اصلي آب شرب و کشاورزي شهر بوده و تأثير زيادي در تغذيه منابع آبهاي زيرزميني بويژه چاه هاي کشاورزي دشت فيروزکوه داشته است. در سالهاي اخير منابع آبي سطحي و زيرزميني دشت فيروزکوه شديداً کاهش پيدا کرده است که به احتمال زياد يکي از عوامل اصلي آن برداشت بيش از توان آبي دشت مذکور مي باشد.
ب ـ رودخانة فيروزکوه
اين رودخانه که با جهت شمال شرقي به جنوب غربي و در بخش شمال شرقي شهر از ارتفاعات شمالي روستاهاي اندور و اميريه سرچشمه مي گيرد، پس از سيراب کردن اراضي روستاهاي مذکور به محلات اسطو، جمشيدآباد وارد مي‌گردد و در نهايت، در بخش جنوب شهر فيروزکوه به رودخانه گورسفيد مي پيوندد و ابتداي رودخانه حبله رود را تشکيل مي دهد. رودخانه مذکور تقريباً در محدودة شهر، در تمام مدت سال خشک مي باشد و در محدودة محله اسطو به علت ساخت و سازهاي شهري كور شده است.
به علت عدم وجود ايستگاه هيدرومتري در محدودة اين رودخانه اطلاع زيادي از ميزان آبدهي آن وجود ندارد ولي بر پايه مطالعات محلي، تقريباً در تمام ايام سال اين رودخانه کم و بيش خشک مي باشد و فقط در فصل بهار، در بالادست اين رودخانه آب قابل توجهي دارد.
منابع عمده آب اين رودخانه از تعدادي چشمه در بخش شمالي روستاي اندور و ارتفاعات موسوم به کوه چال‌يورد و سليمان کش تأمين مي گردد. عمده آب اين رودخانه صرف آبياري اراضي کشاورزي روستاهاي اندور و اميريه مي گردد. شايان ذکر است که در محدودة روستاي اميريه مسيلي از سمت روستاي سرچمن و موازي خط راه‌آهن به اين رودخانه مي پيوندد. مسيل مذکور که در خط قعر دشت پايين دست روستاي کتالان قرار دارد آبهاي سطحي دو طرف (شمال و جنوب) دشت را جمع آوري مي نمايد.
ج ـ رودخانه ساواشي
اين رودخانه با جهت شمال به جنوب، از ارتفاعات شمالي روستاهاي جليزجند و نام‌آور سرچشمه مي گيرد و پس از آبياري مزارع روستاهاي مذکور به دشت کلفور( واقع در غرب شهر) سرازير مي‌گردد و در نهايت، از بخش جنوب‌شرقي دشت مذکور خارج شده و در جنوب شهر فيروزکوه به رودخانه حبله رود مي پيوندد. پايين بودن ارتفاع دشت کلفور و سرسبز بودن در تمامي ايام سال از يکطرف و بهره مندي اين دشت از آبهاي زيرزميني غني باعث شده است که اين دشت تقريباً به غير از معدودي ساختمان از ساخت و سازهاي شهري بدور باشد. تمامي چاههاي آب شرب شهر در اين دشت حفر شده اند و بدين لحاظ از اهميت زيادي براي شهر برخوردار مي باشد. از آنجائيکه هيچگونه ايستگاه هيدرومتري در محدودة اين رودخانه وجود ندارد لذا اطلاعات مکتوبي از ميزان آبدهي آن وجود ندارد و بر پاية مطالعات محلي، اين رودخانه در تمامي ايام سال داراي آب مي باشد. آب اين رودخانه به نسبت ساير منابع آبي موجود منطقه از کيفيت مناسب و خوبي براي مصرف بويژه شرب برخوردار است.
6-2-1- نحوه دفع آبهاي سطحي (آب باران) در شهر و معايب آن
در بخش 1-2-1 به تفصيل منطقه بندي شيب شهر و پيرامون آن مورد بررسي قرار گرفت، در اين قسمت به صورت تفصيلي‌تر، نحوه دفع آبهاي سطي داخل شهر ارائه مي گردد.
بافت شهري در بستري شکل گرفته است که تقريباً تمامي بخشهاي آن داراي شيب مناسب و در برخي قسمت بيش از حد مورد نياز جهت دفع آبهاي سطحي مي باشند. بافت جنوب و تقريباً محلات قديمي شهر در دامنه هاي شرقي ارتفاعاتي شکل‌ند که تمامي آبهاي سطحي آن به رودخانه گورسفيد سرازير شده و از آن طريق جمع‌آوري مي‌گردد.
به عبارت دقيق تر، محله تختي که در انتهاي جنوب غربي شهر و در دامنه هاي شرقي ارتفاعات قرار دارد، داراي شيب تند مي باشد. بطوريکه توپوگرافي آن در اکثر جاهاي آن اجازه تردد سواره را نمي دهد و ساختار کوچه ـ پله در اين محله عينيت يافته است. آبهاي سطحي ناشي از باران و برخي پساب هاي توليدي ساکنان در جهت شيب عمومي محله که شمال غربي به جنوب شرقي است بصورت سراسري به رودخانه گورسفيد سرازير مي‌گردد. محله مسجد سي که در بخش شمالي محله تختي و در دامنه هاي شرقي و جنوبي ارتفاعات قرار دارد به مانند محله تختي، در بخش شرقي خود تمامي آبهاي سطحي ناشي از بارش و برخي پسابهاي منازل در نهايت به رودخانه گورسفيد سرازير مي‌گردد. در صورتيکه بخش غربي اين محله، با داشتن شيب شمال به جنوب تمامي آبهاي سطحي آن به مسيل و نهري وارد مي شود که اين نهر در نهايت در ابتداي خيابان تختي به رودخانه گورسفيد مي پيوندد. شايان ذکر است که نهر مذکور در ادامة رودخانه ساواشي مي باشد که پس از وارد شدن به اراضي دشت کلفور (غرب شهر) در نهايت در منتهي اليه بخش شرقي آن، آبهاي سطحي دشت و رودخانه را جمع آوري نموده و از طريق خط القعر و دره غربي ـ شرقي واقع در بين محلة تختي و مسجد سي به رودخانه گورسفيد مي پيوندد.
محله پشت ايستگاه که در منتهي اليه جنوب شرقي شهر و در دامنه هاي شيب دار ارتفاعات شکل گرفته است با شيبهاي بعضاً جنوب شرقي به شمال غربي و به صورت عام به شکل شمال شرقي ـ جنوب غربي که دارد آبهاي سطحي آن در محدودة جنوبي ايستگاه راه آهن به رودخانه گورسفيد مي پيوندد.
به طورکلي، دشت واقع در شمال و شمال شرقي شهر فيروزکوه که جاده فيروزکوه ـ شمال و خط راه آهن تهران ـ شمال آن را به چهار قسمت تقسيم کرده است عموماً هم جهت با رودخانه گورسفيد داراي شيب شمال شرقي ـ جنوب غربي است و تمامي آبهاي سطحي آن وارد رودخانه گورسفيد مي گردد. با اين تفاوت که محله اسطو و اراضي واقع در شمال شرقي آن داراي شيب تند شمال به جنوب هستند و در بخشهاي شمالي، آبهاي سطحي از طريق رودخانه قديمي فيروزکوه جمع آوري مي گردد. اين رودخانه پس از عبور از يکصد متري شمال شرقي ميدان شرقي شهر در شمال شرقي ايستگاه راه آهن به رودخانه گورسفيد مي پيوندد. در واقع اين رودخانه پس از ميدان شرقي شهر مرز مابين محلات قنبرآباد و هندورزان را تعيين مي نمايد.
محلات هندورزان و وره واد كه در بخش مرکزي شهر شکل گرفته و به عنوان توسعه مياني شهر (مابين بافت قديم و بافت جديد) مطرح مي باشد داراي شيب تقريباً شمال غربي- جنوب شرقي مي باشد و آبهاي سطحي ناشي از بارش در اين محله غالباً به رودخانه فيروزکوه سرازير مي گردد. در اين محلات هرچه از سمت شمال به جنوب حرکت مي کنيم جهت شيب اندکي به سمت شرق متمايل مي گردد و تقريباً در انتهاي محله وره واد جهت شيب غرب به شرق مي گردد.
محلة مفت آباد در بخش غرب مياني شهر شکل گرفته است و بصورت نواري داراي شيبي با جهت جنوب به شمال است و آبهاي سطحي اين محله به خيابان اصلي شهر (حد فاصل جنوبي و شمالي شهر) وارد مي شود.
در محدودة شمال شهر فيروزکوه محلاتي بعد از انقلاب اسلامي با نامهاي شهرک ولي عصر، فرهنگيان، کوهسار پانصد واحدي و فاز سوم شهرک شکل گرفته اند در اين ميان دو محله به نامهاي جمشيدآباد و پشته که در حاشيه شمالي خيابان امام خميني (خيابان اصلي شهر) و بصورت کشيده (غرب به شرق) واقع شده اند به تبعيت از شيب عمومي، داراي شيب شمال غرب به جنوب شرق هستند.
در مجموع، جهت شيب تمامي محلات شمالي شهر (بالاتر ار خيابان امام خميني) بصورت شمال غرب به جنوب شرق و به تبعيت از جهت شيب مسيلهاي موجود مي باشد. شايان ذکر است که در بخش شمال غربي شهر، ترانشه‌هايي شهرک ولي عصر را از دشت سرسبز کلفور جدا مي نمايد. بطوريکه شيب اين ترانشه به صورت شمال شرق به جنوب‌غرب مي باشد و تنها آبهاي سطحي بخش کوچکي از دامنه هاي شرقي اين تراشه وارد دشت کلفور مي گردد. جهت شيب سرتاسر دشت کلفور نيز که محل تجمع آب رودخانة ساواشي و مسيل هاي متعدد مي باشد به صورت شمال غربي به جنوب شرقي بوده و در نهايت در منتهي اليه جنوب شرقي اين دشت، آبهاي جمع شده از طريق نهري با جهت غرب به شرق در ابتداي خيابان تختي به رودخانه گورسفيد مي پيوندد.
در مجموع، در نگاه اول به لحاظ وجود شيبهاي تند در محدودة بافتهاي شهري مشکلي از بابت جمع آوري و دفع آبهاي سطحي ناشي از بارش در اين شهر وجود ندارد. ولي با نگاه عميق‌تر به شهر در مقياس حوزه طبيعي آن مي توان اذعان نمود که با ساخت و سازهايي که در اين شهر صورت گرفته معمولاً برخي از مسيل ها و رودخانه قديمي فيروزکوه کورو بسته شده است و پيامد چنين عملي آسيب پذيري شديد اينگونه محلات در قبال سيلابهاي تند مي‌باشد. به عبارت ديگر، مسير رودخانه قديمي فيروزکوه که از سرشاخه هاي رودخانه حبله رود به شمار مي رود، در محدودة محلة اسطو، به واسطة ساخت و ساز شهري از بين رفته است و بستري از آن در حال حاضر در اين قسمت ديده نمي شود. در محدودة محله ولي عصر (شمال غربي شهر) قبلاً مسيلي وجود داشته كه ساخت و سازها به هيچ وجه شناسايي و مورد توجه قرار نگرفته است. اين معضل در شهرکهاي مصوب (فاز سوم و پانصد واحدي) و شهرک در حال توسعه کوهسار به نوعي ديگر جاري و ساري است. تهيه و اجراي طرح ويژه جمع آوري و دفع آبهاي سطحي براي اين شهر با مطالبي که بصورت عام ارائه شد بيش از پيش براي سازمانهاي ذيربط بويژه مديريت شهري ضرورت پيدا مي کند.
3-1- خصوصيات جمعيتي و اجتماعي شهر
1-3-1- خصوصيات جمعيتي و تركيب آن (وضع جمعيت در گذشته و حال، ميزان و وضعيت مهاجرت، جنس، گروههاي سني، بعد خانوار و غيره) با استفاده از آمار رسمي و اطلاعات موجود
الف- روند تحول جمعيت شهر فيروزكوه
در سال 1320 برخي از شهرها و روستاهاي بزرگ كشور به صورت رسمي سرشماري شدند ولي به خاطر بروز برخي مسائل داخلي و بين المللي، اين سرشماري ناتمام ماند. براساس اين سرشماري، جمعيت شهر فيروزكوه در سال 1320 بالغ بر 3041 نفر گزارش شده است. در اولين سرشماري رسمي كشور(سال1335) جمعيت شهر فيروزكوه حدود 3096 نفر اعلام شده است. نتايج سرشماريهاي بعدي نشان مي دهند كه جمعيت شهر فيروزكوه همواره با روند صعودي افزايش يافته است و بدون استثناء در تمامي دوره هاي دهساله مابين سرشماري ها، مهاجرت نقش اساسي در اين روند ايفا كرده است. برپايه نتايج سرشماريهاي دوره 30 ساله 75-1345، جمعيت اين شهر تقريباً چهار برابر گشته است. بيشترين تحول جمعيت طي دوره 75-1365 اتفاق افتاده است، به طوريكه حدود نصف جمعيت 17310 نفري شهر در سال 1375، طي دهه مذكور اضافه شده است(جدول1-131).
جدول 1-131: جمعيت شهر فيروزكوه و تغييرات مطلق آن طي دوره 75-1345
| سال | 1335 | 1345 | 1355 | 1365 | 1375 | |||
| جمعيت | 3096 | 4624 | 5704 | 8807 | 17310 | |||
| ميزان تغييرات (نفر) | 1528+ | 1080+ | 3103+ | 8503+ | ||||
ب- خانوار و ويژگيهاي آن
مطابق نتايج سرشماري هاي عمومي 1345تا 1375 تعداد خانوارهاي شهر طي دوره سي ساله با روندي صعودي افزايش پيدا كرده است. در سالهاي 1345 و 1355 تعداد خانوارهاي ساكن شهربه ترتيب برابر با 845 و 1229 خانوار و در سالهاي 1365 و 1375 بالغ بر 1933 و 3901 خانوار بوده است. جالب توجه است كه متوسط تعداد افراد در خانوارها طي دوره گذشته همواره روند نزولي پيدا كرده و از 5/5 نفر در سال 1345 به 4/4 نفر در سال 1375 كاهش پيدا كرده است (جدول2-131).
جدول 2-131: تعداد خانوارها و متوسط ابعاد آنها در شهر فيرزكوه طي دوره 75-1345
| سال | 1345 | 1355 | 1365 | 1375 |
| تعداد خانوار | 845 | 1229 | 1933 | 3901 |
| متوسط بعد خانوار(نفر) | 5/5 | 7/4 | 6/4 | 4/4 |
براساس نتايج آخرين سرشماري عمومي نفوس و مسكن(سال1375)، از 3901 خانوار معمولي ساكن اين شهر، بيشترين تعداد خانوارها از لحاظ تعداد افراد متعلق به خانوارهاي چهارنفره با سهمي معادل 8/23 درصد بوده و كمترين نيز به خانوارهاي ده نفره و بيشتر(3/0 درصد) تعلق داشته است. برهمين پايه، نزديك به 4/34 درصد از خانوارها 3 نفره و كمتر، 56 درصد 6-4 نفره و 6/9 درصد 7 نفره و بيشتر بوده اند(جدول3-131).
جدول 3-131: خانوارهاي معمولي ساكن شهر فيروزكوه برحسب تعداد افراد- 1375
| تعداد افراد خانوار | 1نفر | 2نفر | 3نفر | 4نفر | 5نفر | 6نفر | 7نفر | 8نفر | 9نفر | 10نفرو بيشتر | جمع |
| تعداد خانوار | 187 | 459 | 693 | 927 | 770 | 488 | 268 | 68 | 28 | 13 | 3901 |
| درصد | 8/4 | 8/11 | 8/17 | 8/23 | 7/19 | 5/12 | 9/6 | 7/1 | 7/0 | 3/0 | 100 |
ج- متوسط نرخ رشد جمعيت(جاري و مطلق)
همانطوريكه در بخش”الف” اين گزارش به تفصيل بيان شد، تحول جمعيت شهر همواره داراي روند صعودي و مثبت بوده است. به عبارت ديگر، متوسط نرخ رشد سالانه جمعيت طي دهه 45-35 معادل 09/4 درصد و در دوره دهساله بعدي بالغ بر12/2 درصد بوده است. بررسي اين شاخص در دو دهة بعدي 65-55 و75-65 ارقامي معادل با 44/4 و 5/6درصد را بدست مي دهد. جالب توجه است كه عمده افزايش جمعيت اين شهر طي دوره20 ساله 75-55 صورت گرفته است. در مجموع، جمعيت شهر طي دوره40 ساله گذشته و برپايه نتايج سرشماريهاي عمومي با متوسط نرخ رشد سالانه 4/4 درصد افزايش يافته است. از آنجائيكه، متوسط ابعاد خانوارهاي اين شهر طي همين دوره، روند نزولي داشته است لذا متوسط نرخ رشد خانوار نسبت به جمعيت از ميزان بيشتري برخوردار شده و به طور متوسط طي همين دوره با نرخ رشد سالانه 2/5 درصد افزايش پيدا كرده است(جدول4-131).
جدول 4-131: متوسط نرخ رشد سالانه جمعيت شهر طي دوره 75- 1335
| دوره | 45 – 1335 | 55- 1345 | 65- 1355 | 75- 1365 | 75- 1335 |
| متوسط نرخ رشد سالانه (درصد) | 09/4 | 12/2 | 44/4 | 5/6 | 4/4 |
اعداد موجود در جدول 4- 131 بيانگر متوسط نرخ رشد سالانه مطلق(مجموع نرخ رشد طبيعي و مهاجرت) جمعيت شهر مي باشد. در واقع، اين اعداد نشان مي دهند كه جمعيت شهر به طور متوسط طي يكسال، با نرخ رشد مذكور افزايش يافته است و عوامل مؤثر بر آن نه تنها شاخص هاي حياتي جمعيت شامل تولد و مرگ ومير مي باشد بلكه عامل مهاجرت نيز در آنها مستتر است. اين عامل در دوره هاي مختلف آماري تأثيرات مختلفي بر ميزان رشد جمعيت شهر داشته است. معمولاً در سرشماري هاي عمومي، صرفاً جمعيت وارد شده(مهاجرت) به شهر را سرشماري و اعلام مي نمايند و اطلاعات جمعيت خارج شده از شهر طي دوره دهساله ثبت نمي گردد. بدين علت، براي بدست آوردن متوسط نرخ رشد طبيعي جمعيت و يا خالص مهاجرت بايد از روش هاي مختلفي كه در علم جمعيت شناسي، وجود دارد استفاده كرد. در بخش بعدي به تفصيل پرداخته خواهد شد. فقط ذكر اين نكته حائز اهميت است كه جمعيت شهري كشور طي دوره سي ساله 75- 45 با متوسط نرخ رشد طبيعي 3 درصد افزايش يافته است. با در نظر گرفتن رقم مذكور و اختلاف آن با متوسط نرخ رشد مطلق شهر در دوره هاي مختلف، مي توان ميزان مهاجرت اين شهر را در دوره هاي مذكور بدست آورد.
د- مهاجرت
در اين بخش با توجه به نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1375 به مقوله مهاجرت پرداخته مي‌شود. برهمين پايه، طي دوره دهساله 75- 65 تعداد مهاجران وارد شده به شهر بالغ بر 5574 نفر بوده است كه 3770 نفر از آنها را مردان و 1804 نفر را زنان تشكيل مي داده است. مشخص است كه شمار مردان مهاجر وارد شده به اين شهر طي دوره مذكور بيش از دو برابر زنان بوده است. بعبارت ديگر نسبت جنسي مهاجران وارد شده طي دوره 75- 65 حدود 209 درصد مي‌باشد.
بررسي مدت اقامت مهاجران وارد شده به شهر نشان مي دهد كه بيش از 6/91 درصد از آنها طي نيمه دوم دوره (يعني سالهاي75- 70) به فيروزكوه مهاجرت نموده اند(جدول5-131).
جدول 5- 131: مهاجران وارد شده به شهر طي ده سال گذشته برحسب جنس و مدت اقامت درسال1375
| مدت اقامت | 2سال و كمتر | 3 تا 5 سال | 6 تا 8 سال | 8 تا 10 سال | جمع | |
| مرد | 2443 | 1077 | 199 | 51 | 3770 | |
| زن | 1056 | 528 | 186 | 34 | 1804 | |
| مرد و زن | تعداد | 3499 | 1605 | 385 | 85 | 5574 |
| درصد | 8/62 | 8/28 | 9/6 | 5/1 | 100 | |
براساس نتايج سرشماري1375، طي دوره 75- 65، از 5574 نفر مهاجران وارد شده به شهر فيروزكوه، 1/45 درصد از استان تهران، 2/37 درصد از استان مازندارن، 1/4 درصد از استان گيلان و5/13 درصد از ساير استانها بوده‌اند. همچنين تعداد 5 نفر از مهاجران از خارج كشور وارد شده اند. تركيب جمعيتي مهاجران نشان مي دهد كه از 2516 نفر مهاجر وارد شده از استان تهران، تعداد1642 نفر مرد و 874 نفر زن بوده اند. از طرف ديگر نزديك به 62 درصد مهاجران مذكور در گروه سني 29- 20 ساله بوده اند، لذا بديهي مي نمايد كه بخش اعظم اين مهاجران را كه آخرين محل اقامت قبلي آنها استان تهران بوده است، دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي واحد فيروزكوه تشكيل مي‌دهد و بخش قابل توجه ديگر آنها به احتمال زياد خانوارهاي روستايي شهرستان فيروزكوه بوده اند(جدول6-131).
جدول 6- 131: مهاجران وارد شده طي 10 سال گذشته به شهر برحسب سن و آخرين محل اقامت قبلي سال1375
| آخرين محل اقامت قبلي | استان تهران | استان مازندارن | استان گيلان | استان سمنان | ساير استانها | خارج از كشور | اظهار نشده | جمع | |
| مرد | 1642 | 1430 | 185 | 84 | 411 | 4 | 14 | 3770 | |
| زن | 874 | 647 | 42 | 50 | 183 | 1 | 7 | 1804 | |
| مرد و زن | تعداد | 2516 | 2077 | 227 | 134 | 594 | 5 | 21 | 5574 |
| درصد | 1/45 | 2/37 | 1/4 | 4/2 | 7/10 | 1/0 | 4/0 | 100 | |
بررسي نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1375 نشان مي دهد كه از 5574 نفر كل مهاجران وارد شده به شهر فيروزكوه طي دوره دهساله 75- 65 نزديك به 1/11 درصد از آنها در گروه عمده سني 14- 0 ساله، 5/88 درصد در گروه سني 64- 15 ساله و 4/0 درصد در گروه سني 65 ساله و بيشتر قرار داشته اند. جدول 7-131 مهاجران وارد شده را بر حسب سن و گروه هاي عمده سني نشان مي دهد.
جدول 7- 131: مهاجران وارد شده طي 10 سال گذشته به شهر برحسب جنس و گروه هاي عمده سني سال1375
| گروه هاي عمده سني | 14- 0 ساله | 44- 15 ساله | 65 سال و بيشتر | جمع | |
| مرد | 350 | 3408 | 12 | 3770 | |
| زن | 267 | 1523 | 14 | 1804 | |
| مرد و زن | تعداد | 617 | 4931 | 26 | 5574 |
| درصد | 1/11 | 5/88 | 4/0 | 100 | |
هـ تركيب جنسي و سني جمعيت
بررسي نتايج سرشماري هاي عمومي سالهاي 65 و 75 نشان مي دهند كه نسبت جنسي جمعيت شهر بطور مستقيم متأثر از ويژگي هاي جمعيت مهاجر بوده است. در سال 1365 از 8807 نفر جمعيت كل شهر تعداد 4568 نفر را مردان و 4239 نفر را زنان تشكيل مي داده است. نسبت جنسي در سال مذكور برابر با 8/107 درصد بوده است. اين شاخص در سال 1375 با تغييرات زيادي به 7/128 درصد افزايش يافته است. در سال مذكور از 17310 نفر جمعيت كل شهر، 9742 نفرمرد و 7568 نفر زن بوده اند(جدول8-131).
جدول 8- 131: جمعيت شهر برحسب جنس طي دوره 75- 1365
| سال | مرد | زن | زن و مرد | نسبت جنسي(درصد) | ||
| تعداد | درصد | تعداد | درصد | |||
| 1365 | 4568 | 9/51 | 4239 | 1/48 | 8807 | 8/107 |
| 1375 | 9742 | 3/56 | 7568 | 7/43 | 17310 | 7/128 |
بررسي، تركيب سني جمعيت ساكن شهر فيروزكوه نشان مي دهد كه توزيع نسبي جمعيت برحسب گروههاي عمده سني طي سالهاي1365 و 1375 با تغييرات زيادي مواجه بوده است. اين تغييرات عمدتاً ناشي از تركيب سني جمعيت مهاجران بوده است. جدول 9-131 جمعيت شهر را در سالهاي 1365 و 1375 بر حسب گروههاي عمده سني نشان مي دهد.
جدول 9- 131: توزيع نسبي جمعيت شهر به تفكيك گروههاي سني طي سالهاي 75 و 65 واحد: درصد
|
گروههاي عمده سني |
14- 0 ساله | 64- 15 ساله | 65 سال و بيشتر | جمع |
| 1365 | 2/38 | 58 | 8/3 | 100 |
| 1375 | 3/28 | 6/68 | 1/3 | 100 |
| تغييرات | 9/9- | 6/10+ | 7/0- | – |
جدول بالا نشان مي دهد كه طي دوره دهساله 75- 65، تغييرات تركيب سني جمعيت شهر فيروزكوه عمدتاً در دو گروه سني 14-0 و64- 15 ساله اتفاق افتاده است. بطوريكه گروه سني 64- 15 ساله بطور نسبي 6/10 درصد افزايش داشته و به تقريب، به همان ميزان در گروه سني 14- 0 ساله كاهش نسبي(9/9 درصد) را منجر شده است. تغييرات مذكور در وهله اول متأثر از تركيب سني جمعيت مهاجران وارد شده مي باشد. چراكه با كسر جميعت مهاجر از جمعيت كل شهر در سال 1375، توزيع نسبي جمعيت بر حسب گروههاي سني در سالهاي مذكور به همديگر نزديك مي شوند. جدول 10- 131 جمعيت شهر را در سالهاي 1365 و 1375 برحسب گروههاي سني نشان مي دهد ولي با اين تفاوت كه از جمعيت سال 1375 تمامي مهاجران وارد شده كسر شده است.
جدول 10- 131: توزيع نسبي جمعيت شهر بر حسب گروههاي سني طي سال 1365 و 1375 بدون درنظرگرفتن مهاجران وارد شده واحد: درصد
| گروههاي عمده سني | 14- 0 ساله | 64- 15 ساله | 65 سال و بيشتر | جمع |
| 1365 | 2/38 | 58 | 8/3 | 100 |
| 1375 | 5/36 | 1/59 | 4/4 | 100 |
| تغييرات | 7/1- | 1/1+ | 6/0+ | – |
بررسي هرم هاي سني جمعيت شهر فيروزكوه طي سالهاي 1365 و 1375، نشاندهنده جوان بودن جمعيت است. البته با اين تفاوت كه در سال 1375 تركيب سني و جنسي مهاجران وارد شده، بخش مياني هرم را بويژه در قسمت مردان برجسته تر نموده است و شكل هرم ها درسالهاي مذكور تفاوت هاي اساسي با هم پيدا كرده اند. جدول 11- 131 به تفصيل جمعيت شهر را در دو سرشماري مزبور و به تفكيك جنس و گروههاي سني 5 ساله نشان مي‌دهد.
جدول 11- 131: توزيع جمعيت شهر برحسب سن و جنس طي سالهاي 1365 – 1375
| گروههاي سني | سال 1365 | سال 1375 | ||||||
| مرد | زن | مرد و زن | نسبت جنسي(%) | مرد | زن | مرد و زن | نسبت جنسي(%) | |
| 4- 0 | 765 | 687 | 1452 | 4/111 | 640 | 612 | 1252 | 6/104 |
| 9- 5 | 554 | 532 | 1086 | 1/104 | 891 | 796 | 1687 | 9/111 |
| 14- 10 | 420 | 406 | 826 | 4/103 | 1016 | 949 | 1965 | 1/107 |
| 19- 15 | 468 | 480 | 948 | 5/97 | 1147 | 1020 | 2167 | 5/112 |
| 24- 20 | 531 | 492 | 1023 | 9/107 | 2417 | 1174 | 3591 | 9/205 |
| 29- 25 | 481 | 367 | 848 | 1/131 | 1138 | 815 | 1953 | 6/139 |
| 34- 30 | 333 | 279 | 612 | 4/119 | 670 | 580 | 1250 | 5/115 |
| 39- 35 | 205 | 183 | 388 | 112 | 553 | 437 | 990 | 5/126 |
| 44- 40 | 159 | 132 | 291 | 5/120 | 357 | 269 | 626 | 7/132 |
| 49- 45 | 133 | 155 | 288 | 8/85 | 209 | 209 | 418 | 100 |
| 54- 50 | 131 | 143 | 274 | 6/91 | 171 | 160 | 331 | 9/106 |
| 59- 55 | 98 | 101 | 199 | 97 | 141 | 137 | 278 | 9/102 |
| 64- 60 | 119 | 115 | 234 | 5/103 | 122 | 142 | 264 | 9/85 |
| 65 سال و بيشتر | 171 | 167 | 338 | 4/102 | 270 | 268 | 538 | 7/100 |
| جمع | 4568 | 4239 | 8807 | 8/107 | 9742 | 7568 | 17310 | 7/128 |
جدول فوق نشان مي دهد كه نسبت هاي جنسي در گروههاي سني واقع در ميانه جدول(44- 20 ساله) طي سالهاي 65 و 75 بيشترين تغييرات را داشته اند و بر نسبت جنسي كل جمعيت شهر تأثير زيادي گذاشته است، بطوريكه نسبت جنسي جمعيت شهر طي دهه 75- 65 حدود 21 درصد افزايش يافته است. در اين ميان، در سال 1365 كمترين و بيشترين نسبت جنسي در بين گروههاي سني 5 ساله با رقمي به ترتيب معادل 6/91 و 5/120 درصد متعلق به گروههاي سني 54-50 ساله و 44- 40 ساله بوده است در سال 1375 كمترين و بيشترين نسبت جنسي9/85 و 6/139 درصد به ترتيب متعلق به گروههاي سني 64- 60 ساله و 29- 25 ساله بوده است.
جالب توجه است كه با كسر جمعيت مهاجر از آمار جمعيتي سال 1375، نسبت جنسي و تركيب سني آن، تشابه زيادي با ساختار جمعيتي سال 1365 دارد.
و- ميانه و ميانگين سني
برپاية نتايج سرشماري عمومي سال 1365، ميانگين سني جمعيت ساكن شهر فيروزكوه برابر با 35/23 سال و براي مردان و زنان به ترتيب برابر با 22/23 و 49/23 سال بوده است. در سال مذكور ميانه سني جمعيت شهر بالغ بر 92/19 سال و براي مردان و زنان به ترتيب معادل 16/20 و 64/19 سال بوده است. شاخص هاي مذكور در سال 1375 نسبت به سال 1365 تغييرات زيادي نداشته است. بطوريكه ميانگين سني جمعيت ساكن شهر در سال مذكور 06/24 سال و براي مردان و زنان به ترتيب بالغ بر 94/23 و 21/24 سال بوده است(جدول12-131).
جدول 12- 131: ميانگين و ميانه سني جميعت ساكن طي سالهاي 1365 – 1375
| جنس | مرد | زن | مرد و زن | |
| 1365 | ميانگين سني | 22/23 | 49/23 | 35/23 |
| ميانه سني | 16/20 | 64/19 | 92/19 | |
| 1375 | ميانگين سني | 94/23 | 21/24 | 06/24 |
| ميانه سني | 43/22 | 73/21 | 20/22 | |
نقشه طرح جامع فیروزکوه
